Kadäm Bevünetik Volapüka

Kadäm Bevünetik Volapüka, u balugiko kadäm Volapüka (rigiko: kadem volapüka), päfünon ün gustul yela 1887, dü Volapükakongred telid tö München, zeilü dakip e menod Volapüka. Kadäm Volapüka pädönulifükon e pävotastidon telna pos dead ela ‘Schleyer’, sevabo ün yels: 1935 e 2007.

Kadäm yela: 1887

Hiel Schleyer ämäniotom zesüdi ela ‘Völkersprachakademie’ (kadäm pükik bevünetik), kel ömuton kontrolön e pakön lotografi balik menefa, medü “Siunahap” (gased ettimik okik) ya ün mäzul yela 1878id pö notükam volalafaba okik. Pos daved Volapüka tikamagot at äjinon volfön in tikäl ela Schleyer (samo ün 1886, in yeged dö dinits Volapükanefa (pübot nümü 766 se gased setulik) äpenom dö kadämans ü “kademels” balmil foltum fütüriks, äsi dö senätans ü “senatels” tums). Ün yunul ela 1887 medü “Volapükabled” okik änotükom nomemi büfik kadäma, kel öbinädon me 1-ido) cifal, 2-ido) “pladal” (pladulan) cifala (cal at sümon ad vicifal nutimik), 3-ido) “senatels” (senätans) 100, 4-ido) “kademels” (poso “kademans”, nu “kadämans”) anik (balan pro mens balion neta alik). Cals “kademala” (“kadäman”, balan pro mens degbalion neta seimik ü pro degans kadämanas) e “kademana” (kadäman spodöl) pälonöfükons latikumo, sevabo dü kongred di ‘München’.

Kadäm calöfiko pistidon tü 1887, gustul, 7 (u 9 ma nüns dilekanas nogana at), pö seadod Volapükakongreda valemik telid in ‘München’. Ma desins ela Schleyer, kadäm ädiseinon ad yufön omi pö Volapükadaglof pianik. Kongred iklülükon desiri mödikanas ad votükön vemo Volapüki, klu ‘Schleyer’ äproibom kadäme ad votükön nomis Volapüka nen zep okik. Ye plago dilekan fütürik kadäma äjinom nedemön flagoti at datuvala (soäsä änedemom dabini cala löpik senätana). Ün tobul ela 1887 medü “Volapükabled” okik datuval änunom, das kadämals fa om pinemöls, büä ögetoms diplomi kadämala, ümutoms getön diplomi profäsorana ma noms kösömik. Ye mödikans äjinons nedemön vödis at, ed äcedons, das pö kongred di ‘München’ kadäm lölik pifomon nen stipots zuik alseimik miedüköl.

Primo kadäm äbinon komitetanef pladätemik, kel äbinädon me cif: cifal it (el Schleyer), e dilekan: hiel Auguste Kerckhoffs: Volapükan gretik Fransänik. Jäfüdans 17 (ma nüns dilekanas) se läns 12 pävälons (u päcälodons fa cifal) kademals (kadämals, sevabo kadämans löpik), e pälonon väl kademelas (kadämanas komunik) e kademanas (kadämanas spodöl). El Schleyer äbaivögom ko el Kerckhoffs, das noganükam in ‘München’ pizepöl pölecedon as büfik, e das dö laidulükam (u votükam) binoda kadäma ösludoy dü kongred bevünetik ösököl (kel öjenon in ‘Paris’ ün 1889). Zuo el Kerckhoffs ägetom de Schleyer däli ad läükön lü num kadämalas 17 nog pösodis votik 7 (ma nüns dilekanas) fa ok pövälölis. Jäfidot kadäma äbinon sirkülapenäd dilekana (Zülags), e läo i gased, keli äpübom el Kerckhoffs it: Le Volapük.

Ekö! lised kadämalas balid.

Nüm*	Nüm**	Län	Nem	Zif (lödöp)	Dät cäla	Dät säcäla*	Tituls löpik votik
—	—	—	Johann Martin Schleyer as datuval	—	—	—	—
1	9	pro Fransän	Prof. Dr. Kerckhoffs August (Auguste)	Paris	1887, 8ul, 7	1892, 8ul, 9	Vpaprof. (1887, 7ul)
2	16	pro Portugän	Prof. da Silva Teixeira José	Porto	1887, 8ul, 7	1892, 3ul, 1	—
3	8	pro Spanyän	Dr. Iparraguirre Francisco Fernandez	Guadalajara	1887, 8ul, 7	†1889, 5ul, 7	Vpaprof. (1887, 8ul)
4	4	pro Litaliyän	Ferretti Angelo	Reggio-Emilia	1887, 8ul, 7***	1892, 3ul, 1	Vpaprof. (1889, 3ul)
5a	3	pro Linglän	Dornbusch Karl	London	1887, 8ul, 7	†1888, 10ul, 24	Vpaprof. (1888, 2ul)
5b	7	pro Linglän	Holden Josef (Joseph)	Preston	1887, 8ul, 7	1890, 12ul, 14	—
6	18	pro Nedän	Dr. Winkler T. C.	Haarlem	1887, 8ul, 7	1893, 6ul, 6	Vpaprof. (1889, 1ul)
7	11	pro Svedän	Nilson August	Gefle	1887, 8ul, 7****	—	Vpitidal (1888, 6ul)
8	13	pro Rusän	Rosenberger Woldemar	St. Petersburg	1887, 8ul, 7	—	Vpaprof. (1887, 6ul)
9	2	pro Süriyän	Bernhaupt Josef	Beirut	1887, 8ul, 7	1888, 6ul [ma Vpabled; säcäl as klem votükama Vpa ta vil ela Schleyer]. 1890, 12ul, 14 [ma dilekan]	Vpaprof. (1887, 6ul)
10	17	pro Tats pebalöl Lamerikäna	Colonel Sprague Charles E.	New York	1887, 8ul, 7	1896, 8ul, 31	Vpaprof. (1888, 2ul)
11a	12	pro Lösterän	Dr. Obhlidal Moritz	Wien	1887, 8ul, 7	1891, 4ul	Vpaprof. (1887, 6ul)
11b	14	pro Lösterän	Prof. Dr. von Rylski Alfons	Wien	1887, 8ul, 7	1891, 4ul	—
12	1	pro Macarän	Banfi Georg	Budapest	1887, 8ul, 7	1889, 5ul	Vpitidal (1889, 5ul); Vpaprof. (1890, 1ul)
13a	6	in Deutän pro Badän	Herold Richard (Rudolf)	München (poso Konstanz)	1887, 8ul, 7	1889, 4ul	Vpaprof. (1887, 10ul)
13b	10	in Deutän pro Vürtän	Kniele Rupert	Allmendigen	1887, 8ul, 7	1890, 7ul, 20	Vpaprof. (1887, 6ul)
13c	15	in Deutän pro Lofüda-Bayän	Prof. Schnepper Heinrich	München	1887, 8ul, 7	1889, 5ul	Vpaprof. (1887, 6ul)
13d	—	in Deutän pro Palzän	Colling Anton	Ludwigshafen	1887, 8ul, 7*****	—	Vpaprof. (1887, 6ul)
13e	5	in Deutän pro Jlesän	Fieweger J.	Breslau (Wrocław, Polän)	1887, 8ul, 7	1889, 3ul, 10	Vpaprof. (1887, 6ul)

*ma nuns ela Schleyer

**ma liseds fa dilekans

***Egetom diplomi 18id de el Schleyer ün 1889, 4ul

****No elasumom cali demü vobods tu mödiks (nun de 1887, 11ul)

*****As men mükik no ivilom dasumön cali, ab ädunom so pos begs lunüpik datuvala. Ye ‘Colling’ no pädasevom as kadäman fa kadäm dilekü ‘Kerckhoffs’ (nun datuvala de 1888, 3ul, 12)

Ma rajan ko datuval dilekan äkoedom jenön daväli kadämalas nog mälas jüi novul ela 1887 (kadäm ömuton primön vobi oka sis yanul yela 1888id). Ämäniotölo gitodis patik fa kongred di ‘München’ ome pigevölis, i ‘Kerckhoffs’ äcalodom kadämalis nog telis pro Fransän. Limans mödikün nulikas at (pla el Guigues Hippolyte) neföro pädasevoms fa datuval as limans Volapükakadäma. Ekö! taib tefik.

Kadämals nulik (pevälöls jü novul ela 1887 sekü töbids ela Kerckhoffs)

Nüm	Län	Nem	Zif (lödöp)	Dät säcäla	Tituls löpik votik
24	pro Belgän	Prof. Heyligers Arthur	Antwerp	1893, 1ul, 15	Vpaprof. (1887, 9ul)
19	pro Danän	J. C. (I. C.) Aaen	Aaby	1888, 12ul	Vpitidal. (1887, 12ul)
21	pro Fransän	dokan: Allaire Louis Victor	Paris	†1888, 7ul, 25	Vpitidal (1888, 3ul)
22	pro Fransän	Prof. Guigues Hippolyte	Paris	1895, 5ul, 29	Vpaprof. (1887, 11ul)
23	pro Rusän	Harrison J. Henry	St. Petersburg	1895, 5ul, 4	—
25	pro Rumän	Dr. Licherdopol J. P.	Bucharest	1898, 3ul, 18	—
27	pro Spanyän	Prof. de Zubiria J. M.	Bilbao	1892, 3ul, 1	—
26	pro Svedän*	Prof. Runström John	Stockholm	1892, 3ul, 1	Vpitidal (1887, 12ul)
20	pro Litaliyän	Prof. de Actis Augusto	Ferrara	1894, 9ul, 24	—

*Pla Nilson, kel no evilom lasumön cali

Dü yel 1888id datuval suvo änunom medü “Vpabled” okik, das te om it älabom gitäti ad zepön limanis nulik kadäma e sludotis valik kadäma. Ün yanul ela 1889 äprimom lisedi kadämalas e kadämanas verätikas, lised kelik ön kodül defa diploma ko dispenäd datuvala no äninädon nemis kadämalas anik (keninükamü ‘Kerckhoffs’). Ekö! taib tefik ko nüns jü yunul yela 1890 (kü ‘Schleyer’ äpübom lisedi kadäma telid vero nulika ad plaükön kadämi säslopik dilekü ‘Kerckhoffs’).

Kadäm sis 1889, yanul fa datuval pädasevöl.

Nüm	Cal	Län	Nem	Zif (lödöp)	Dät cäla
1)	kadämal		Schnepper H.	München	1887, 8ul, 7
2)	kadämal		Kniele Rupert	Allmendigen	1887, 8ul, 7
3)	kadämal		Colling Anton	Nürnberg	1887, 8ul, 7
4)	kadämal		Bernhaupt Josef	Beirut	1887, 8ul, 7
5)	kadämal		Iparraguirre	Guadalajara	1887, 8ul, 7
6)	kadämal		Rosenberger Wladimir	St. Peterburg	1887, 8ul, 7
7)	kadämal		Banfi Georg	Kapuvár	1887, 8ul, 7
8)	kadämal		Dornbusch K.	London	1887, 8ul, 7
9)	kadämal		Sprague Charles E.	New York	1887, 8ul, 7
10)	kadämal		Winkler T. C.	Haarlem	1887, 8ul, 7
11)	kadäman	pro Spanyän	s. de Arce Bodega Joaquin: prof. Vpa ä cif	Madrid	1889, 2ul [mob: 1889, 1ul]
12)	kadäman	pro Moravän	s. led. Bakalarz Joh. M.: kapulan	Lundenburg (Břeclav, Tsyegän)	1889, 2ul [mob: 1889, 1ul]
13)*	kadäman	pro Fransän	Prof. Guigues Hippolyte	Paris	1889, 2ul [diplom de datuval]
14)*	kadäman	pro Lingän	s. Harvey Alexander S.: lavogan	London	1889, 3ul [mob: 1889, 2ul]
15)**	kadäman	pro Lingän	s. dokan: Krause G.: profäsoran ä redakan	Hull (Kingston upon Hull)	1889, 3ul [mob: 1889, 2ul]
16)*	kadäman	pro Fransän	s. de Barazia Henri Rubino: kapiten	La Rochelle	1889, 3ul [mob: 1889, 2ul]
17)	kadäman	in Deutän pro Vesfalän	s. Peitz J. H.	Büren	1889, 3ul [mob: 1889, 2ul]
18)*	kadäman	pro Litaliyän	Ferretti Angelo	Reggio-Emilia	1889, 4ul
19)*	kadäman	pro Danän	s. Plum Paul: tedan	Kopenhagen	1889, 5ul [mob: 1889, 4ul]***
20)	kadäman	pro Litaliyän	s. Giani Carlo	Milano	1889, 7ul [mob: 1889, 6ul]
21)	kadäman	pro Tats pebalöl Lamerikäna	s. Scherzinger Arnold	Wall Walla	1889, 7ul [mob: 1889, 6ul]
22)	kadäman	pro Tats pebalöl Lamerikäna	s. led. Manoritta Gioacchino: Vpaprofäsoran	New Orleans	1889, 10ul [mob: 1889, 9ul]
23)	kadäman	pro Nedän	s. Werten Anton J. St.: Vpaprofäsoran	Beers	1889, 12ul [mob: 1889, 11ul]
24)	kadäman	in Deutän pro Badän	s. led. Braun Adolf	‘Ilmspan’ lä ‘Lauda’	1890, 2ul [mob: 1890, 1ul]
25)	kadäman	in Deutän pro Vürtän	s. Stettner Julius	Kannstatt	1890, 2ul [mob: 1890, 1ul]
26)	kadäman	pro Nedän (2id)	s. Tromp Titus Hilarius	‘Oudenbosch’ lä ‘Breda’	1890, 2ul [mob: 1890, 1ul]
27)	kadäman	pro tats Pasifeanik 7 Lamerikäna	s. led. Teutschel A. S.	Sn. Francisco (Kalifornän)	1890, 2ul [mob: 1890, 1ul]
28)	kadäman	pro Litaliyän	s. Menghini Gius.	Belluno	1890, 3ul [mob: 1890, 2ul]
29)	kadäman	pro Lösterän	s. led. Kroiß Julius	Hohenberg	1890, 3ul [mob: 1890, 2ul]
30)	kadäman	in Lösterän pro Tirolän	s. Hilbe Ferdinand	Innsbruck	1890, 4ul [mob: 1890, 2ul]
1)	senätan	Deutän, Vürtän	s. Kniele Rupert	Allmendigen	1889, 2ul
2)	senätan	Siyop, Süriyän	s. Bernhaupt Josef	Beyrut	1889, 2ul
3)	senätan	Deutän, Vesfalän	s. led. Peitz J. J.: profäsoran	Büren	1889, 2ul
4)	senätan	Deutän, Bayän	s. Colling Anton	Nürnberg	1889, 5ul

*I pädasevöl fa el Kerckhoffs.

**Ma dilekan, daväl no pezepon.

***Pla s. Aaen/Åen, kel elüvom Danäni.

Posä ‘Schleyer’ ön mod somik nu inemödükom, täno iläfulükom kadämi, ‘Kerckhoffs’ bü kongred bevünetik di ‘Paris’ äkoedom daväli kadämalas nulik 13 (bo tefü atos slopans fiedik ela Schleyer äpenom, das dilekan kadäma ifulükom kadämi me meugakompenans okik ed igo ivedükon-la kadämi slafiani oka).

Kadämals nulik yela 1889id ma el Kerckhoffs

Nüm	Län	Nem	Zif (lödöp)	Dät cäla	Dät säcäla	Tituls löpik votik	Küpets
29	pro Fransän	s. de Barazia Henri Rubino: kapiten	La Rochelle	1889, 4ul	1890, 7ul, 20	Vpaprof. (1889, 2ul)
32	pro Lingän	s. Harvey Alexander S.: lavogan	London	1889, 4ul	1892, 3ul, 1	Vpaprof. (1889, 2ul)
33	pro Lingän	s. dokan: Krause G.: profäsoran ä redakan	Hull (Kingston upon Hull)	1889, 4ul	—	Vpitidal. (1888, 9ul)	daväl no pezepon

Alo kod konflita elas ‘Schleyer’ e ‘Kerckhoffs’ äjinon binön dinäd, das telidan ästeifülom ad vedükön kadämi nogani vero nesekidiki de datuval (ma sam kadämas nolavik mödik, limans kelas kanons bejäfön säkädis bai gitods calöfik oka). El Schleyer lepato äprotestom ta sluds sököl kadäma dilekü ‘Kerckhoffs’: 1) revid staböfik pükasita lölik, bevü votikos finid pianik vokätatonatas, däl ad gebön präpodis: “de”, “al” (“ad”) < tefädo pla genitif e datif, cein tonata: “x” ad grup: “ks”; 2) mög kadäma me pluamanum mö teldils kil vögodas övotükon Volapüki nen däl datuvala; 3) daväl limanas nulik kadäma me vögodam kobädik nen däl datuvala. Bü Volapükakongred bevünetik kilid medü “Volapükabled” okik el Schleyer igo älesagom, das dilekan kadäma no ödalom-la valön topi kongreda bevünetik fovik, kongred nonik ödalon-la palecedön bevünetik ä löpikün nen kom cifala, e fino kongred bevünetik fovik ömuton-la jenön latikumo ka büik mö yels kil, sevabo ün 1890. Atos klülo ätaädon lä desins primik ela Schleyer, kel ileadom preparön kadämi Volapükakongredi bevünetik kilid.

Ün 1889 äjenon in Paris Volapükakongred bevünetik kilid, dü kel pälonons statuds nulik pro Kadäm, ma kels zeils Kadäma äbinons lölöfükam, gudükumam e menodam gramata e vödastoka Volapüka. Ya bü 1889 ye äsplodon konflit vü els Schleyer e Kerckhoffs, ibä balidan äsuemom zeilis at as beg pro liegükam mögiküno mödik gramata e vödastoka, du telidan ädesinom ad revidön Volapüki lüodü balugükam e plagükam. El Kerckhoffs äplöpom ad moükön gitäti ela Schleyer ad refudön mobis nulik in Kadäm. El Schleyer neai äbaicedob ko miedükam at lautanagitätas okik, e, ven el Kerckhoffs ämobom Kadäme revid staböfik Volapüka, el Schleyer äsäcälom Kadämi lölik.

Kadäm yela: 1890

Ün 1890, el Schleyer ävälom Kadämi nulik Volapüka vü mens lölöfiko fiediks lü tikamagots okik. Kadäm at äblebon ye ti nedunöfik, e, ma nüns nemödik dö on in jäfidot veütikün Volapüka, Volapükabled lezenodik (Volapükagased zänodik), te älobülon sludis ela Schleyer. Kadäm nulik at änepubon nenseko ya ün 1893.

Kadäm säslopik

Pos Volapükakongred bevünetik kilid el ‘Kerckhoffs’ äpübom nümis tel gaseda: “Calabled kadema”, baiodü kadämans votik älüblinom votükamis pülik Volapüke, ab suno äprimom ad nejäfön ed äklemom cali dilekana tü 1891, yulul, 20 (zuo no äbinom liman kadäma sis del 9id gustula yela 1892id). Täno komitetanef büfik kadäma (äbinädöl me ‘Champ-Rigot’, ‘Guigues’, ‘Heyligers’) äkoedon jenön daväli dilekana nulik.

Dilekan telid at (kel äfölom dunodi oka de 1893, mayul, 16 jü 1898, mayul, 16): ‘Waldemar Rosenberger’ (ü ‘Woldemar’,ü ‘Vladimir Karlovich Rosenberger’ [‘Владимир Карлович Розенбергер’]) in ‘Peterburg’, Rusän, äcifom vobi kadäma ad vedükön Volapüki sümikumi lü püks lifik Yuropik (lepato Deutänik, Linglänik, Fransänik, Litaliyänik, Rusänik e Spanyänik). Vob at pädunon medü bespiks e vögodam tefü säkäd alik. Ma statuds kadäma dü Volapükakongred kilid pizepöls, datuval ägetom sirkülapenädis kadäma ed ädalom geädön ad ons. Sek perioda at jäfa ävedon davob disinapüka vero nulika ko nem: ‘Idiom neutral’ (“pük neudik”).

Dilekan kilid: ‘M. A. F. Holmes’ (‘Macedon’, tat: ‘New York’, Tats pebalöl Lamerikäna), kel ädunodom sis 1898, mayul, 16, äfövom läfulükami vödastoka ela ‘Idiom neutral’. Dü dilekam oma kadäm calöfiko äcenon ad ‘Akademi internasional de Lingu universal’ ed äprimon ad propagidön yufapükadisini oka: ‘Idiom neutral’ (vödabuk sa gramat lölöfik päpübon ün yels: 1902, 1903 < in püks Deutänik, Linglänik e Nedänik).

Ün dekul yela 1908 as dilekan kadäma pidavälom hiel ‘Giuseppe Peano’ (‘Torino’, Litaliyän). Sis 1909 dilekan at ädälom limanes kadäma ad gebön in penäds kadäma volapüki alik ma buükams oksik (jenöfo el ‘Latino sine flexione’ (“latin nen defomam”) fa ‘Peano’ it e pükadisins latinasümik votik pägebons). Ettimo ‘Akademi internasional de Lingu universal’ äcenon ad ‘Academia pro Interlingua’. Mobü ‘Peano’ ün 1910 kadäm ävotükon statudis oka, sodas limans kadäma no pödavälons, e kadäm övedon klub bevüpükavanas, kels öbespikons säkädi valemapüka. Kadämans anik (as sam, ‘W. Rosenberger’, ettimo vidilekan kadäma) älecedons sludi at negitöfiki, bi te pö kongred bevünetik slopanas volapüka ü püka neudik idaloyöv votükön statudis di ‘Paris’ yela 1889id, ed älüvons kadämi. In penäds kadäma ‘Schleyer’ suvo pänemom no “cifal”, ab “presidan” (‘præsidente’), sekü kelos ün 1913 (pos deadam ela ‘Schleyer’ ün 1912) el ‘Peano’ calöfiko pädavälom as presidan kadäma. Bespiks kadäma pänotükons medü timapenäds sököl ma sökaleod timavik: ‘Discussiones’ (‘Torino’, 1909–1913), ‘Academia pro Interlingua (Circulares)’ (‘Torino’, 1921–1927), ‘Schola et vita’ (‘Milano’, 1926–1938 u 1939).

Dü volakrigs bofik kadäm ästöpedon jäfi oka. Pos deadam ela ‘Peano’ ün 1932 el ‘G. Canesi’ (‘Torino’) ävedom presidan kadäma. Ün 1950 el Henk Bijlsma (‘Utrecht’) ävedom presidan nulik kadäma, ab töbids omik ad liföfükön jäfi kadäma ämiplöpons. Periodapenäd kadäma lätik äbinon bulten, keli el Henk Bijlsma äkoedom dabükön ün degyel 1950id.

Literat

• Academia pro Interlingua. Statuto. Regulamento // Schola et vita. — 1926. — Augusto (Anno I, N. 1). — P. 63–64.
• Brief History of the International Academy of the Universal Language / W. Rosenberger ; transl. by M. Holmes // Dictionary of the Neutral Language (Idiom neutral) / M. A. F. Holmes. — Rochester, N. Y., 1903. — P. 277–293.
• List of Members of the International Academy of the Universal Language from its foundation August 9, 1887, to April, 1903 // Dictionary of the Neutral Language (Idiom neutral) / M. A. F. Holmes. — Rochester, N. Y., 1903. — P. 294–298.
• Sleumer Albert. Jenöfots Volapüki teföls // Volapükagased pro Nedänapükans. — 1934. — Nüm: 2. — Pads: 10, 11. — (Büad cifala de 1934, yanul, 1 ; diläd: V).
• Statutes of the International Academy of the Universal Language. Enacted 19–21 August, 1889, by the International Congress of Volapükists in Paris / transl. by M. A. F. Holmes // Dictionary of the Neutral Language (Idiom neutral) / M. A. F. Holmes. — Rochester, N. Y., 1903. — P. 299–300.
• Дрезен.
• Кузнецов С. Н.  Краткий словарь интерлингвистических терминов [Kuznecov S. N. Vödabuk brefik vödedas bevüpükavik] // Проблемы международного вспомогательного языка. — М.: Наука, 1991. — 263 с. — ISBN 5-02-016810-6. — С. 171—228. — URL: http://miresperanto.com/esperantologio/interlingv_vortaro-1.htm; http://miresperanto.com/esperantologio/interlingv_vortaro-2.htm.

Yüms plödik

• Vüresodapad Kadäma
• Lised kadämanas nuik