Logön fonäti pada: "Lukrayänapük"

{{yeged gudik}}
{{Pükataib 
| kaed = Ukrainians_en.svg
| pükafamül = 
* [[püks Lindäna⸗Yuropik]]
** [[püks slavik]]
*** püks lofüdaslavik
**** '''Lukrayänapük'''
}}
'''Lukrayänapük''' (''украї́нська мо́ва, ukrayinska mova'', [[Lafab fonetik bevünetik|LFB]]: [ʊkrɐˈjinʲsʲkɐ ˈmɔʋɐ]) binon [[püks slavik|pük lofüdaslavik]]. Kobü [[Vieta⸗Rusänapük]] e [[ruten]] duton lü grup vesüdik [[püks slavik|pükas lofüdaslavik]]. Bevü püks at semamafädo suemov rezipik dabinon, in mafäd smalikum i ko [[Rusänapük]].

Lukrayänapük paspikon cifiko in [[Lukrayän]], kö binon pük calöfik balik, ab id in läns votik äs [[Rusän]], [[Moldavän]], [[Kanadän]], [[Tats Pebalöl]], [[Brasilän]], [[Vieta⸗Rusän]], [[Polän]] e [[Rumän]]. Ün 2016 Lukrayänapük äbinon motapük menas balionas plu 27, keninükamü mens balionas 25 in Lukrayän, e pük telid menas balionas 5,8.<ref>[https://web.archive.org/web/20190331131148/https://www.ethnologue.com/language/ukr/ Ukrainian]. ''Ethnologue. Language of the World''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 21. <small>(in Linglänapük)</small></ref>

Nem: „Lukrayänapük” pagebon pas sis tumyel XIX<sup>id</sup>. Ün paset Lukrayänapük äbinon sevädik as „Smala⸗Rusänapük” in Lampörän Rusänik ü „ruten” in Galizän Lösteränik. Reto vöd: „ruten” binon kofudik, bi pagebon i pro pük guverik [[kobälän Polänik⸗Lietuvänik|kobäläna Polänik⸗Lietuvänik]] (i „lofüdaslav vesüdik”, „prosta mova”, „vöna⸗Lukrayänapük” ü „vöna⸗Vieta⸗Rusänaik” panemöls) äsi pro püks smalik tel: karpatarusin e rusin Sulüda⸗Slavänik.<ref name="Bunčić">Daniel Bunčić (2006): ''[https://www.academia.edu/4678996 Die ruthenische Schriftsprache bei Ivan Uževyč unter besonderer Berücksichtigung seines Gesprächsbuchs Rozmova/Besěda: Mit Wörterverzeichnis und Indizes zu seinem ruthenischen und kirchenslavischen Gesamtwerk]''. München: Verlag Otto Sagner. Pad: 39. <small>(in Deutänapük)</small></ref>

== Jenotem. ==
[[Magod:Peresopnytske Gospel 04.jpg|thumb|220px|Gospul di ‚Peresopnüzya’ (zänodü tumyel XVI<sup>id</sup>): sam literata pelautöl in ruten ü vöna⸗Lukrayänapük.]]
=== Volf Lukrayänapüka ===
Leigoäs Rusänapük e Vieta⸗Rusänapük, Lukrayänapük dekömon de pük vönalofüdaslavik, päspiköl jü tumyel IX<sup>id</sup> jü tumyel XIII<sup>id</sup> in plinän zänodatimädik: elän [[Rus di Küyiv|‚Rus’ di ‚Küyiv’]]. Dü laf telid perioda et mals patedik patöfas tonavik Lukrayänapüka älogädons, do nog ai ninü vönalofüdaslav. 
Poso in ziläks Lukrayänik latikums se vönalofüdaslav pük Rutenänik ävolvon, sevädik id ön nems Vöna⸗Vieta⸗Rusänapük ü Vöna⸗Lukrayänapük. Pük at ävedon pük calöfik [[Lietuvän|ledükäna: Lietuvän]]. Pos koboyüm ledükana: Lietuvän ‹ e regäna: Polän ‹ ini [[kobälän Polänik⸗Lietuvänik]] äprimon jenäd Polänama pianik. Sekü mödot gretik vödas pelovesumöl se [[Polänapük]], [[Deutänapük]], [[tsyeg]] e [[latin]] vödastok pöpapüka ettimik Lukrayänanas äsümon plu ad püks vesüdaslavik ka Rusänapük u glügaslav.<ref>Yaroslav Hrytsak (2005): [https://src-h.slav.hokudai.ac.jp/coe21/publish/no7_ses/chapter02.pdf On Sails and Gales, and Ships Driving in Various Directions: Post-Soviet Ukraine as a Test Case for the Meso-Area Concept]. Kimitaka Matsuzato red.: ''Emerging meso-areas in the former socialist countries: histories revived or improvised?'' Slavic Research Center, Hokkaido University. Pad: 57. <small>(in Linglänapük)</small></ref> Zänodü tumyel XVII<sup>id</sup> divärg vü püks Rusänanas e Lukrayänanas ivedon so gretik, das timü tivs hiela ‚[[Bohdan Qmälnüzküy]]’ ko tat Rusänik, pökludöls ün 1654 me [[baläd di Pereyaslav|baläd di ‚Pereyaslav’]],  tradutans äzesüdons.<ref>Nicholas Chirovsky (1973): ''On the Historical Beginnings of Eastern Slavic Europe: Readings''. New York: Shevchenko Scientific Society. Pad: 184. <small>(in Linglänapük)</small></ref>
Ün tumyel XVIII<sup>id</sup> Rutenapük idivärgon ini sotüls topädik: Lukrayänapük, Vieta⸗Rusänapük e ruten.<ref name="Bunčić" /> Ottimo, ün yel: 1641 ‹ hiel ‚[[Ivan Petrovüc Uȷevüc]]’ älautom eli ‚Grammatica sclavonica’: gramat balid püka lofüdaslavik ä gramat balid rutena: pük, se kel e Vieta⸗Rusänik e Lukrayänik edavedons.<ref>[http://resource.history.org.ua/cgi-bin/eiu/history.exe?Z21ID=&I21DBN=EIU&P21DBN=EIU&S21STN=1&S21REF=10&S21FMT=eiu_all&C21COM=S&S21CNR=20&S21P01=0&S21P02=0&S21P03=TRN=&S21COLORTERMS=0&S21STR=Gramatyka_Ivana_Uzhevycha Граматика Івана Ужевича]. ''Енциклопедія Історії України''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 20. <small>(in Lukrayänapük)</small></ref>

=== Daved penamapüka Lukrayänik. ===
Penamapük nutimik edavedon finü tumyel XVIII<sup>id</sup> me püb vobota tiädü ‚Eneyida’ hiela ‚[[Ivan Kotlyarävsküy]]’ (1769–1838) ün yel: 1798. Lautan at änüdugom ini literat Lukrayänik pöpapüki rafinik motadialega oma se ziläk: ‚[[Poltava (provin)|Poltava]]’. Mu flunilabik ad teat Lukrayänik äbinon i dramat oma: ‚Natalka Poltavka’ se yel: 1819.

Rouli leveütik äplösenon i vobotem poedala Lukrayänik: ‚[[Taras Jävcänko]]’ (1814–1861), kel ästabom püki oka su dialeg ziläka: [[Küyiv]], demölo i dialegis votik äsi penamapüki vonädik, keninükamü vöds glügaslavik. Penamapük Lukrayänik pävidükon me dialegs Vesüda⸗Lukrayänik, pemagulöls in vobots lautanas ä poedanas äs ‚[[Ivan Franko]]’ (1856–1916) e ‚[[Läsya Ukrayinka]]’ (1871–1913).<ref>[https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3991026 Ukraiński język]. ''Encyklopedia PWN''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 20. <small>(in Polänapük)</small></ref> Vobots pösodas pemaniotöl e votikanas äbinons sümptom netäliseveda nämiköl, iläsiköla laido sis baläd di ‚Pereyaslav’. Dü tumyel XIX<sup>id</sup> dönulifükam netäliseveda Lukrayänanas pänotodon bevü votiks me jäfed dü yels 1845–1847 soga nemü saludans: ‚Kürülo’ e ‚Meħodiy’, pefünöla fa hiel ‚[[Mükola Kostomarov]]’ in ‚[[Küyiv]]’. Sog at äprimon ad nemön neti okik „Lukrayänanis” e püki okik „Lukrayänapüki”, gebädölo vödi vönädik pro lomän kosakas: ‚Ukrayina’.

<gallery mode="packed" heights="200px">
Kotliarevsky.jpg | Ivan Kotlyarävsküy<br />(1769–1838)
Taras H. Shevchenko.jpg | Taras Jävcänko<br />(1814–1861)
Іван Якович Франко.jpg | Ivan Franko<br />(1856–1916)
Леся Українка.2.jpg | Läsya Ukrayinka<br />(1871–1913)
Kostomarov 7.jpg | Mükola Kostomarov<br />(1817–1885)
</gallery>

=== In lampörän Rusänik. ===
[[Magod:Валуєвський_циркуляр._Valuev_Circular.jpg|thumb|Sirkülapenäd ela ‚Valuyev’.]]
In [[Rusän|lampörän Rusänik]] notodam kuliva e pato püka Lukrayänik päpöjuton dredü fibükam baläla tata. Ün 1804 Lukrayänapük päproibon as yegäd e tidapük pö juls,<ref>Jonathan Steele (1994): [https://archive.org/details/eternalrussiayel00stee/page/216/mode/2up Eternal Russia : Yeltsin, Gorbachev, and the mirage of democracy]. Cambridge, Harvard University Press. Pad: 217. <small>(in Linglänapük)</small></ref> ün 1811 reiganef Rusäna älikiton kadämi di ‚Küyiv-Mohüla’: niver balid in Yurop lofüdik, kel idabinon sis yel: 1632. Ün 1863 hiel ‚Pyotr Valuyev’: ministeran dinädas nilänik ‹ äpenom in sirkülapenäd, das „Smala⸗Rusänapük balatik neföro edabinon, nedabinon e neföro okanon dabinön”.<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/Валуевский_циркуляр Валуевский циркуляр]. ''Vükifonäts''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 19. <small>(in Rusänapük)</small></ref> Ettimo Lukrayäns pänemons calöfiko „Smala⸗Rusänans”. Ün 1876 zar: ‚Alexandr II Romanov’ ‹ äbuedom segolön dalebüdi proiböl büki bukas Lukrayänapükik äsi gebi nema: „Lukrayän”.<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/Эмский_указ Эмский указ]. ''Vükifonäts''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 19. <small>(in Rusänapük)</small></ref>

=== In Lösterän⸗Macarän. ===
In [[Galizän lofüdik]], kel dü tumyel XIX<sup>id</sup> äduton lü [[Lösterän⸗Macarän]], stad Lukrayänanas äbinon boso gudikum. Timü volut netas plu idaglöfölas (Deutänanas, macaranas, Litaliyänanas, tsyeganas e Polänanas) ta monäk verik, reiganef äsukon slopi bevü netäts läs idaglöföls äsä slovakans, Kroasänans e Lukrayänans, kelos üfü lätiko pemaniotölanas äkodon lobüli calöfik neta rutenik. Sekü bolit at lif bolitik e kulivik Lukrayänik äfloron.<ref>Jan van Steenbergen (2007): [http://steen.free.fr/oekrainers-in-polen.pdf De Oekraïners in Polen als factor in de Pools-Oekraïense betrekkingen.] Niver di ‚Amsterdam’. Patädapenäd pö jäfüd studas Lofüda⸗Yuropik. Pad: 26. <small>(in Nedänapük)</small></ref> Do kosams ko lödanef Polänik dü laf telid tumyela XIX<sup>id</sup> in Galizän ätenidons, stad pöpakuliva e ⸗püka Lukrayänanas äbinon mödo gudikum ka in lampörän Rusänik.

Sekü volut Rusänik ün 1917 e dästur monäka Lösterän⸗Macaränik ün 1918 Lukrayänans äplöpons ad fünön tatis nesekidik telis: [[Pöparepüblik Lukrayänik|Pöparepübliki Lukrayänik]] e [[Pöparepüblik Vesüda⸗Lukrayänik|Pöparepübliki Vesüda⸗Lukrayänik]], kels pökoboyümons ün 1919. Balidnaedo Lukrayänapük ävedon tatapük calöfik. Dü brefüp at nesekida tidasit notidik Lukrayänapükik pästiton e literat Lukrayänik äfloron.<ref>Laada Bilaniuk (2006): ''Contested Tongues: Language Politics and Cultural Correction in Ukraine''. Cornell Univ. Press. Pad: 78. <small>(in Linglänapük)</small></ref>

=== In Sovyätabalatam. ===
[[Magod:Ukposter.jpg|thumb|Sam ela ‚korenisaziya’: propagid in Lukrayänapük pro milit redik (1921).]]
Ün degyel telid Lukrayänam päfövon. Primo boljevans ägebädons boliti ela ‚korenisaziya’ sonemik, kelos äsinifon, das ästeifons ad slopükön netamufis lampöräna büik ön spiked: „netiko in fom, sogädimiko in ninäd”. Ma tikamagod at äzesüdos ad sufädön netälisevedi, mekaviko pinämüköli fa sifäd; plü sogäd dialik kobädima önilikonöv, plü difs bevü netäts östopedonsöv ad plösenön rouli, e repübliks äsvo nesekidiks itjäfidiko ökobioflumonsöv ini volareigän kobädimik bal.<ref>Jan van Steenbergen (2007): [http://steen.free.fr/oekrainers-in-polen.pdf De Oekraïners in Polen als factor in de Pools-Oekraïense betrekkingen.] Niver di ‚Amsterdam’. Patädapenäd pö jäfüd studas Lofüda⸗Yuropik. Pad: 52. <small>(in Nedänapük)</small></ref> In Sovyätarepüblik sogädimik Lukrayänik bolit Lukrayänama ädugon lü tidaprogram klatik ko lärnods in Lukrayänapük äsi lü menod reida⸗ e penamaseva lödanefa, kelos seko ädugon lü tev Lukrayänapükanas se länäd lü zifs. Rouli veütik tefü jenäd at äplösenoms tidaministerans: ‚[[Olexandr Jumsküy]]’ e ‚[[Mükola Skrüpnük]]’.
<gallery mode="packed" heights="200px">
Шумський_О.jpg | Olexandr Jumsküy (1890–1946)
Skrypnyk_Mykola.jpg | Mükola Skrüpnük (1872–1933)
</gallery>

[[Magod:UkrSchool.jpeg|thumb|Meugijonagoläd ta Rusänam ün 1989: „Ciles Lukrayänik juli Lukrayänik!”.]]
Bolit sovyätik kol Lukrayänapük äcenon süpiko finü 1932 e primü 1933, ün yels kelik Lukrayänam süpiko päfinükon. Tid, gasedem, buks e pübots votik ämutons pagükurbön lü Rusänapük. Dü degyel kilid, ön jeikareig ela ‚[[Iosif Stalin|Stalin]]’, pluamanum vemik nolavanas e duganas kulivik päsasenons, keninükamü limans pe⸗Lukrayänöl paleta kobädimik. Do Lukrayänapük neföro päproibon äd ai nog äbinon pük calöfik Lukrayäna, äperon stadi onik as pük pageböl in nolav e nünamakanädem. Lukrayänapük päsoziaton ko okseved netik e netim sifädöfik. Leigüpo itreig Sovyätarepüblika sogädimik Lukrayänik pänosükon, vobans Rusänik ätevons ini dils dustodiköl Lukrayäna, e balions feilanas ädeadons kodü el ‚[[holodomor]]’: faemaditret mekaviko penoganüköl.

Jenotem at pädönuon pos koup Galizäna lofüdik e lüükam ona ad Lukrayän sovyätik: primo bolit Lukrayänama dämü Polänans, poso pöjut Lukrayänapüka e nüdug bolita Rusänama primü degyel lulid.

Pos deadam ela ‚Stalin’ period liba tefädik äsökon, pato dü yels ut, ven el ‚[[Petro Jeläst]]’ äbinom sekretan balid paleta kobädimik Lukrayäna. Ye, pos plaükam oma ün 1972 bolit Rusänama e sumätükama kuliva Lukrayänik pädönufövon cifamü sökan oma: ‚[[Volodümür Jcärbüzküy]]’. Vobed bolita at äbinon, das igo Lukrayänans mödik ätidons ciles onas Rusänapüki ed äsedons onis lü juls Rusänapükik. Ibo Rusänapük, as kosädapük bevünetätik, älabon prästigi gretikum ed ägivon karieramögis gudikum. Sogädavan Lukrayänik: ‚Mükola Ryabcuk’ ‹ spikom in tikodayumät at dö „neodül smala⸗Rusänik”: suäd, das Lukrayäns binons-la teiko tuig pemosleitöl „fa nämäds jenavik badiks” de bim greta⸗Rusänik, e das pük e kuliv onas fe difons-la töbo de pük e kuliv Rusänik, ab tacediko leigodü on binons-la pülavöladiks.<ref>Mykola Rjabčuk (1995): “Od ‘Małorosji’ do ‘Indoeuropy’: stereotyp ‘narodu’ w ukraińskiej społecznej świadomości i myśli społecznej”. Teresa Wałas red.: ''Narody i stereotypy''. Kraków. Pads: 113–119. <small>(in Polänapük)</small></ref> Vobed votik äbinon, das Lukrayänapük it ön mafät gretik päflunon fa Rusänapük.

=== Lukrayän nesekidik. ===
[[Magod:Map12_b.png|thumb|350px|Pak Lukrayänapüka (violät) e Rusänapüka (blöv) in Lukrayän ün yels: 1989 e 2001.]]
Ün 1989 sovyät löpikün repüblika äzepon loni „tefü pük in Sovyätarepüblik sogädimik Lukrayänik”, sekü kel Lukrayänapük ölabon stadi tatapüka.<ref>[https://minelres.lv/NationalLegislation/Ukraine/Ukraine_Language_English.htm Law of the Ukrainian Socialist Soviet Republic. On Languages in Ukrainian Socialist Soviet Republic]. <small>(in Linglänapük)</small></ref>  Stad at pefümükon in stabalon Lukrayäna yelü 1996.

[[Magod:Here_is_Ukrainian_spoken.jpg|thumb|left|Sam Lukrayänama: „Bai slud konsälalefa löpikun Lukrayäna dätü 1989 02 28 tefü tatam ä calöf Lukrayänapüka in stidods e noganükams '''lä obs spikoy Lukrayänapüki'''”.]]
Sisä Lukrayän pesteton oki nesekidiki tü 1991, gustula d. 24<sup>id</sup>, reiganef etöbidon at vidükön gebädi Lukrayänapüka in tid, nünamakanädem e büsid. Piano pluamanum belödanas, keninükamü mens labü netäti Rusänik e Lukrayänans Rusänapük, äprimon ad dientikükön oki ko net Lukrayänik, igo utans, kels äblebons Rusänapükans. Reto ne klülos, das vöd: motapük ‹ ai tefon püki suviküno pageböli. Lemödot menas netäta Lukrayänik lecedon Lukrayänapüki as motapük, igo utans, kels suvikumo spikons Rusänapüko.<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/general/language/Kyiv/ About number and composition population of KYIV REGION by data All-Ukrainian census of the population 2001]. ''Державний комітет статистики України''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 20. <small>(in Linglänapük)</small></ref>

Ün gustul yela: 2012 ‹ lon nulik tefü püks topädik pänüdugon, kel ägidetükon püki seimik topiki pu paspiköli fa 10% belödanas ad panotädön „püki topädik” ninü ziläk at. Ünü vigs anik Rusänapük pänotädön püki topädik in provins ä zifs ömik in lofüd e sulüd Lukrayäna.<ref name="wildfire">[https://archive.kyivpost.com/article/content/language-bill/russian-spreads-like-wildfires-in-dry-ukrainian-forest-311949.html Russian spreads like wildfires in dry Ukrainian forest]. ''Kyiv Post'', 2015 gustul 23. <small>(in Linglänapük)</small></ref> Sekü lon at äkanoy us gebön Rusänapüki in doküms ed in kosäds ko cifods.<ref name="wildfire" />

Pos levolut diga, tü 2014, febula d. 23<sup>id</sup>, dail Lukrayänik äsludon ad sädunön loni tefü püks topädik ä vedükön Lukrayänapüki tatapüki balik su nivods valik. Ni presidal: ‚[[Turcünov]]’ ‹ ni presidal: ‚[[Petro Porojänko|Porojänko]]’ ‹ ye ädispenom sludi at.<ref>[https://www.nytimes.com/2014/03/03/world/europe/ukraine-turns-to-its-oligarchs-for-political-help.html Ukraine Turns to Its Oligarchs for Political Help]. ''The New York Times'', 2014 mäzul 2. <small>(in Linglänapük)</small></ref> Ün febul yela: 2018 ‹ cödalef stabalonik äsludon, das lon tefü gebäd pükas topädik äbinon tastabalonik.<ref>[https://ukranews.com/ua/news/550051-zakon-pro-movnu-polityku-kivalova-kolesnichenka-vyznano-nekonstytuciynym Закон про мовну політику Ківалова-Колесніченка визнано неконституційним]. ''Українські новини'', 2018 febul 28. Pekonsutöl tü 2023 mäzul 20. <small>(in Lukrayänapük)</small></ref>

Ün prilul yela: 2019 ‹ lon „tefü stüt pro jäfidam Lukrayänapüka as tatapüka” päzepon fa konsälalef löpikün ed älonöfikon ün yulul yela ot. Lon at fümükon Lukrayänapüki as tatapük balik Lukrayäna e nomükon gebi Lukrayänapüka su nivods kildeg difiks.<ref>[https://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=2704-19#Text Про забезпечення функціонування української мови як державної]. ''Верховна Рада України''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 20. <small>(in Lukrayänapük)</small></ref><ref>Liudmyla Pidkuimukha (2020): [https://ukrainian-studies.ca/2020/10/20/the-official-act-on-the-state-language-entered-into-force-on-16-july-2019-the-status-of-ukrainian-and-minority-languages/ Law of Ukraine “On ensuring the functioning of Ukrainian as the state language”: The status of Ukrainian and minority languages]. ''Forum for Ukrainian Studies'', 2020 tobula, d. 20<sup>id</sup>. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 20. <small>(in Lukrayänapük)</small></ref>. 

== Pak in Lukrayän. ==
In aldelalif Lukrayänapük dareigon in provins vesüdik Lukrayäna. Sekü Rusänam stad onik binon fibikum in provins lofüdik e sulüdik äsi su el ‚Krüm’, kö Rusänapük dareigon ed igo binon motapük pö dil belödanefa labü netät Lukrayänik. In Zänoda⸗Lukrayän ed in cifazif: ‚Küyiv’ ‹ Lukrayänapük e Rusänapük pagebons paraleliko. Difs at logädons gudiko su kaeds sököl:

<gallery mode=packed heights="290px"> 
Ukraine census 2001 Ukrainian.svg | Dötumanum lödanefa labü Lukrayänapük as motapük, a provin (2001).
Ukraine census 2001 Ukrainians.svg | Dötumanum lödanefa labü netät Lukrayänik a provin (2001).
</gallery>

== Dialegs. ==
[[Magod:Map of Ukrainian dialects.png|thumb|350px|Kaed dialegas Lukrayänapüka. '''Blöv: ''' dialegs nolüdik. '''Rojan:''' dialegs sulüda⸗vesüdik. '''Red:''' dialegs sulüda⸗lofüdik.]]
Lukrayänapük binädon me dialegagrups kil:<ref>[https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3991026 ukraiński język]. ''PWN''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 21. <small>(in Polänapük)</small></ref>
* dialegs nolüdik: dialegs lofüda⸗Polesänik (3), dialegs zänoda⸗Polesänik (2), dialegs vesüda⸗Polesänik e dialegs Podlasänik (1);
* dialegs sulüda⸗lofüdik: dialegs di ‚Dnipro’ zänodik (4), dialegs ela ‚Slobojanjcüna’ (5), e dialegs stäbik (6);
* dialegs sulüda⸗vesüdik: dialegs boykovanas (13), dialegs lemkovanas, dialegs huzulanas (12), [[Dialeg di ‚Dnistär’ löpik Lukrayänapüka|dialegs di ‚Dnistär’ löpik]] (9), dialegs Podolänik (8), dialegs Volünänik (7), dialegs Transkarpatänik (6), dialegs di ‚San’ (10), dialegs Bukovinänik (11).

Pükavans ömik lecedons püki rusinik (ömna i „ruten” panemöli), kel binädon me püks smalik tel: karpatarusin (paspiköl in Transkarpatän e Slovakän) e rusin Panonänik (paspiköl in Sulüda⸗Slavän), ad dialegs Lukrayänik, ab ced at no binon valemik.

El ‚surȷük’ (‚суржик’) binon sotül nenomüköl e vemiko pe⸗Rusänöl Lukrayänapüka, paspiköl cifiko in dils nolüdik e zänodik Lukrayäna. In valem vödastok migapüka at binon plu Rusänik, ab gramat e pron plu Lukrayänik.<ref>Laada Bilaniuk (2004): [https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/13670069040080040101 A typology of surzhyk: Mixed Ukrainian-Russian language]. ''International Journal of Bilingualism''. Nüm: 8 (4) Pads: 409–425. <small>(in Linglänapük)</small></ref>

== Lafab. ==
Lukrayänapük papenon me sotül lönik [[lafab kirilik|lafaba kirilik]]. Leigoäs lafab Rusänik lafab Lukrayänik labon tonatis 33, ab difon de on, dubä tonats: „ґ”, „і”, „ї”, „є” ‹ no komädons in Rusänapük, tonats Rusänik: „ы”, „э”, „ё”, „ъ” ‹ no komädons in Lukrayänapük, e tonats „и” e „г” magulons spikatonis difik.

Tonats lafaba Lukrayänik binons sököls:
{| cellpadding=4 style="margin-left:auto; margin-right:auto; margin-bottom: 1em;"
|+ Lafab Lukrayänapüka
|- style="font-size:large; font-family:serif; text-align:center; " 
| style="width:2.5em;" | А а 
| style="width:2.5em;" | Б б 
| style="width:2.5em;" | В в 
| style="width:2.5em;" | Г г 
| style="width:2.5em;" | Ґ ґ 
| style="width:2.5em;" | Д д 
| style="width:2.5em;" | Е е 
| style="width:2.5em;" | Є є 
| style="width:2.5em;" | Ж ж 
| style="width:2.5em;" | З з 
| style="width:2.5em;" | И и
|- style="font-size:large; font-family:serif; text-align:center; " 
| І і || Ї ї || Й й || К к || Л л || М м || Н н || О о || П п || Р р || С с
|- style="font-size:large; font-family:serif; text-align:center; " 
| Т т || У у || Ф ф || Х х || Ц ц || Ч ч || Ш ш || Щ щ || Ь ь || Ю ю || Я я
|}

Tonats 21 magulons konsonatis (б, в, г, ґ, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ) e tonats 10 magulons vokatis (а, е, є, и, і, ї, о, у, ю, я). Zuo dabinons: lafavokat bal (й) e mal molik (ь). Spikatons: [d͡z] and [d͡ʒ] papenons medü tonats tel (дз, дж). 

Lafab nutimik sekon de votastids ömik pemoböls sis tumyel XIX<sup>id</sup>, ed in lampörän Rusänik, ed in Galizän Lösteränik, ed poso in Sovyätabalatam. Lotograf pebalöl: ‚Skrüpnükivka’ päfümükon ün 1927 fa konfer bevünetik lotografik in ‚[[Qarkiv]]’ timü period Lukrayänama in repüblik. Ye bolit at päsädunon ün degyel kilid, pos kelos lotograf in Lukrayän sovyätik pädifükon de lotograf pägeböl fa setevans. Tonat: „ґ” ‹ peproibon de 1933 jü 1990 in Sovyätabalatam.

Dabinons i sotüls lotografik gebü [[lafab latinik]], el ‚latünka’ penemöls.

=== Penul tonatis Lukrayänik.  ===
Mastans Volapüka no bejäfons Lukrayänapüki e gramats, vödabuks u tidabuks neföro pepübons in Lukrayänapük. El ‚[[Johann Martin Schleyer|Schleyer]]’ ‹ ägivon jonädis anik tefü featonatam tonatas Rusänik, samo ün yels: 1880 e 1884, ab nuns omik binons nekleiliks ä nelölöfiks.<ref>Johann Martin Schleyer (1880): ''Volapük. Die Weltsprache. Entwurf einer Universalsprache für alle Gebildete der ganzen Erde''. Sigmaringen: Tappen. Pads: VIII–IX. <small>(in Deutänapük)</small></ref><ref>Johann Martin Schleyer (1884): ''Grammatik der Weltsprache. Grammatik der Universalsprache für alle Gebildete Erdbewoner''. Überlingen am Bodensee: August Feyel. Pads: 10–11, 19–20. <small>(in Deutänapük)</small></ref> In „Gramat Volapüka”, bagaf: 265 ‹ ela ‚[[Arie de Jong|De Jong]]’ tuvoy featonatamataibi pro Rusänapük, sit kelik pestabon cifiko su penul Rusänapüka in Nedänapük e deikon vemiko de pron Volapüka äsi de lafab fonetik pemaniotöl in buk ot, demü kelos binon negebovik.<ref name="dejong1">Arie de Jong (1931): ''Gramat Volapüka.'' Leiden: Boekhandel en Drukkerij E. J. Brill. Pads: 6–11.</ref><ref name="dejong2">Arie de Jong (1931): ''Gramat Volapüka.'' Leiden: Boekhandel en Drukkerij E. J. Brill. Pads: 6–11, 83–84.</ref> Bevü lautans votik el ‚N. Sväjnikov’ äbinon balikan, kel in tidabuk oka äbejäfom penuli vödas Rusänik in Volapük.<ref>Н. С—ъ [Н. Свѣшниковъ]: ''Курсъ всемірнаго языка, изобрѣтаннаго І. М. Шлейеромъ''. Вятка: Типографія Куклина. Pads: 1–3. <small>(in Rusänapük)</small></ref> Sit omik pestabon su volalafab ela ‚Schleyer’, ab pelönedükon gudikumo pro patöfs patädik Rusänapüka. 

Sökölos binon mob pestaböl cifiko su vobot ela ‚Sväjnikov’, ab demon votükamis lotografik penüdugölis fa Volapükakongred telid in ‚München’ (1887):

{| class="wikitable" style="background-color:#ffffdd;"
|+ Featonatam Lukrayänapüka lü Volapük
! width="7%" rowspan=2 style="background-color:#660055; color:yellow;" | Tonat
! colspan=2 style="background-color:#660055; color:yellow;" | Pron 
! colspan=3 style="background-color:#660055; color:yellow;" | Featonatam 
! width="55%" rowspan=2 style="background-color:#660055; color:yellow;" | Küpets
|-
! width="7%" style="background-color:#660055;" | [[Lafab fonetik bevünetik|<span style="color:yellow;">LFB</span>]] 
! width="8%" style="background-color:#660055; color:yellow;" | [[Arie de Jong|<span style="color:yellow;">AdJ</span>]]<ref name="dejong1" /> 
! width="7%" style="background-color:#660055; color:yellow;" | ISO-9 
! width="8%" style="background-color:#660055;" | [[Arie de Jong|<span style="color:yellow;">AdJ<span>]]<ref name="dejong2" />
! width="8%" style="background-color:#660055; color:yellow;" | Schleyer/Sväjnikov
|-
| '''А а''' || [ɑ], [ʌ] || [a] || A a || A a || '''A a''' || 
|-
| '''Б б''' || [b] || [b] || B b || B b || '''B b''' || 
|-
| '''В в''' || [β], [w]<sup>***</sup> || [v], [ŭ], [w] || V v || V v || '''V v''' || 
|-
| '''Г г''' || [ɦ] || [h] || G g || H h || '''H h''' || Bü 1887 spikaton: [h] ‹ pämagulon fa el ‚spiritus asper’ (῾), e spikaton: [x] ‹ pämagulon fa el „h”.
|-
| '''Ґ ґ''' || [g] || [g] || G̀ g̀ || G g || '''G g''' ||
|-
| '''Д д''' || [d], [ɟ]<sup>*</sup> || [d] || D d || D d || '''D d''' ||
|-
| '''Е е''' || [ɛ] || [ä] || E e || E e || '''Ä ä''', '''E e''' || El „ä” in silabs pefärmüköl, el „e” in silabs pemaifüköl.
|-
| '''Є є''' || [ʲɛ], [jɛ]<sup>**</sup> || [yä] || Ê ê || Ē ē || '''Yä yä''', '''Ye ye''' || El „yä” in silabs pefärmüköl, el „ye” in silabs pemaifüköl.
|-
| '''Ж ж''' || [ʒ], [ʒʲ]<sup>*</sup> || [j] || Ž ž || Zj zj || '''J ȷ''' || 
|-
| '''З з''' || [z], [ʑ]<sup>*</sup> || [s] || Z z || Z z || '''S s''' ||
|-
| '''И и''' || [ɪ] || [ü] || I i || Ü ü || '''Ü ü''' ||
|-
| '''І і''' || [i], [ʲi]<sup>**</sup> || [i] || Ì ì || I i || '''I i''' ||
|-
| '''Ї ї''' || [ji] || [yi] || Ï ï || Ī ī || '''Yi yi''' ||
|-
| '''Й й''' || [j] || [ĭ], [y] || J j || Ĭ ĭ || '''Y y''' ||
|-
| '''К к''' || [k] || [k] || K k || K k || '''K k''' ||
|-
| '''Л л''' || [ɫ], [ʎ]<sup>*</sup> || [l] || L l || L l || '''L l''' ||
|-
| '''М м''' || [m] || [m] || M m || M m || '''M m''' ||
|-
| '''Н н''' || [n], [ɲ]<sup>*</sup> || [n], [ñ]<sup>*</sup> || N n || N n || '''N n''' ||
|-
| '''О о''' || [ɔ] || [ó] || O o || O o || '''O o''' ||
|-
| '''П п''' || [p] || [p] || P p || P p || '''P p''' ||
|-
| '''Р р''' || [r], [rʲ]<sup>*</sup> || [r] || R r || R r || '''R r''' ||
|-
| '''С с''' || [s], [ɕ]<sup>*</sup> || [s̆] || S s || S s || '''S s''', '''Ss ss''' || El „ss” vü vokats, el „s” in jenets votik.
|-
| '''Т т''' || [t], [c]<sup>*</sup> || [t] || T t || T t || '''T t''' ||
|-
| '''У у''' || [u] || [u] || U u || U u || '''U u''' ||
|-
| '''Ф ф''' || [f] || [f] || F f || F f || '''F f''' ||
|-
| '''Х х''' || [x] || [q̆] || H h || Kh kh || '''Q q''' || Ün 1887 el „h” päplaükon fa el „q” pro magulön spikatoni: [x].
|-
| '''Ц ц''' || [t͡s], [t͡ɕ]<sup>*</sup> || [z̆] || C c || Ts ts || '''Z z''' ||
|-
| '''Ч ч''' || [t͡ʃ], [t͡ʃʲ]<sup>*</sup> || [c̆] || Č č || Tsj tsj || '''C c''' || In vobots elas ‚Schleyer’ e ‚De Jong’ el „c” suviküno papronöl as [d͡ʒ]. ‚Schleyer’ ädatikom tonati patik pro el [t͡ʃ], sevabo: „ƈ ”. In tidabuk ela ‚Sväjnikov’ el „c” pepronon as [t͡ʃ].
|-
| '''Ш ш''' || [ʃ], [ʃʲ]<sup>*</sup> || [j̆] || Š š || Sj sj || '''J̇ j''' ||
|-
| '''Щ щ''' || [ʃt͡ʃ], [ʃt͡ʃʲ]<sup>*</sup> || [j̆c̆] || Ŝ ŝ || Sjtsj sjtsj || '''Jc jc''' ||
|-
| '''Ь ь''' || [ʲ] || — || ′ || J j || '''—'''  ||
|-
| '''Ю ю''' || [ʲu], [ju]<sup>**</sup> || [yu] || Û û || Ū ū || '''Yu yu''' ||
|-
| '''Я я''' || [ʲʌ], [jʌ]<sup>**</sup> || [ya] || Â â || Ā ā || '''Ya ya''' ||
|-
| '''’''' || — || — || — || — || — || Moädamal büoneletöl, das konsonat buik pemuyon, no pamagulon in penul.
|-
| '''Дж дж''' || [d͡ʒ], [d͡ʒʲ]<sup>*</sup> || [c] || Dž dž || Dzj dzj || '''Dj dj''' ||
|-
| '''Дз дз''' || [d͡z], [d͡zʲ]<sup>*</sup> || [z] || Dz dz || Dz dz || '''Ds ds''' ||
|-
| '''Кс кс''' || [ks], [ksʲ]<sup>*</sup> || [x̆] || Ks ks || Ks ks || rowspan=2 | '''X x''' || rowspan=2 |
|-
| '''Гс гс''' || [gz], [gzʲ]<sup>*</sup> || [x] || Gs gs || Gs gs
|}

'''Küpets''':

<sup>*</sup> Pron pemuyöl pos tonats: „є”, „і”, „ь”, „ю”, „я”.<br />
<sup>**</sup> Medü [ʲ] muy konsonata buik pajonon. Primü vöd, po vokat e po moädamal pron binon [j].<br />
<sup>***</sup> [w] po vokat bu konsonat, u po vokat finü vöd; [β] in stads retik.

== Gramat. ==
Gramat Lukrayänapüka binon patediko slavik. Subsats valik labons geni gramatik. Distidoy genis kil: geni manik, geni vomik e geni neudik; balnumi e plunumi; deklinafomis vel (nominatif, kusatif, genitif, datif, strumentif, lokatif e vokatif); e deklinasotis fol.

Ladyeks padeklinons ma gen, num e deklinafom, e baicedons ko subsat. 

Numavöds voik 1-10 binons: ‚один, одна, одне’ (‚odün, odna, odne’) „bal”; ‚два, дві’ (‚dva, dvi’)„tel”; ‚три’ (‚trü’) „kil”; ‚чотири’ (‚cotürü’) „fol”; ‚п’ять’ (‚pyat’) „lul”; ‚шість’ (‚jist’) „mäl”; ‚сім’ (‚sim’) „vel”; ‚вісім’ (‚vissim’) „jöl”; ‚дев’ять’ (‚devyat’) „zül”; ‚десять’ (‚desyat’) „deg”.

Pönops pösodik binons: ‚я’ (‚ya’) „ob”;  ‚ти’ (‚tü’) „ol”; ‚він’ (‚vin’) „om”; ‚вона’ (‚vona’) „of”; ‚воно’ (‚vono’) „on”; ‚ми’ (‚mü’) „obs”; ‚ви’ (‚vü’) „ols, or, ors”; ‚вони’ (‚oms, ofs, ons’). Dabinon i pönop geik: ‚себе, -ся’ (‚sebe, -sya’) „oki(s)”. 

Värbs Lukrayänik dabinons as pärs, labölo fomi finik e fomi nefinik. Kösömo, värbs finik pakaladons fa foyümot, ömna pafomons medü voket in stamäd. Pakonyugons ma: värbatims fol (presenatim, pasetatim finik, pasetatim nefinik e fütür); pösods kil (balid, telid e kilid); nums tel (bal⸗ e plunum); lefoms tel (duna⸗ e sufalefom); bidirs fol (fümabidir, büdabidir, stipabidir e nenfümbidir); partisips; e subsat värbik. In pasetatim värb baicedon ma num e gen, ab no ma pösod. Värbs padilädons ad stabaklads tel üd ad konyugasots lul. 

== Sams. ==
[[File:WIKITONGUES- Vira speaking Ukrainian.webm|thumb|250px|Jiel ‚Vira’ spikof Lukrayänpüki (sumod de yel: 2019).]]

=== Fraseods. ===
{| class="wikitable" style="background-color:#ffffdd;"
|+
! style="background-color:#660055; color:yellow;" | Lukrayänapük
! style="background-color:#660055; color:yellow;" | Sumod
! style="background-color:#660055; color:yellow;" | Penul
! style="background-color:#660055; color:yellow;" | Tradutod
|-
| Привіт
| [[Ragiv:Uk-привіт.ogg]]
| Prüvit
| Glidö! (nefomediko)
|-
| Добрий день
| [[Ragiv:Uk-добрий день.ogg]]
| Dobrüy dän
| Glidö! (zedelo)
|-
| Дoбpого paнку
| [[Ragiv:Uk-доброго ранку.ogg]]
| Dobroho ranku
| Glidö! (gödo)
|-
| Добрий вечір
| [[Ragiv:Uk-добрий вечір.ogg]]
| Dobrüy vecir
| Glidö! (soaro)
|-
| До побачення 
| [[Ragiv:Uk-до побачення.ogg]]
| Do pobacennya
| Dönulogö!
|-
| Бувай
| [[Ragiv:Uk-бувай.ogg]]
| Buvay
| Adyö!
|-
| На добраніч 
| [[Ragiv:Uk-Надобраніч.ogg]]
| Na dobranicz
| Neiti gudik
|-
| Будь ласка
| [[Ragiv:Uk-будь ласка.ogg]]
| Bud laska
| Begö!
|-
| Дякую
| [[Ragiv:Uk-дякую.ogg]]
| Dyakuyu
| Danö!
|-
| Вибач
| [[Ragiv:Uk-вибач.ogg]]
| Vübac
| Säkusadö!
|}

=== Stet valemik tefü menagitäts. Bagaf: 1. ===
{| class="wikitable" style="background-color:#ffffdd;"
|+
! style="background-color:#660055; color:yellow;" | Vödem Lukrayänik
! style="background-color:#660055; color:yellow;" | Pefeatonatöl
! style="background-color:#660055; color:yellow;" | Tradutod
|-
| '''Загальна декларація прав людини, стаття 1.'''<ref> [https://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translations/ukrainian-ukrayinska Universal Declaration of Human Rights - Ukrainian (Ukrayins'ka)]]. ''ohchr.org''.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=saXk316Y_t4 Iryna Tarnavska, Ukraine, reading article 1 of the Universal Declaration of Human Rights]. ''YouTube'', 2018 gustul 6.</ref>
| '''Sahalna deklaraziya prav lyudünü, stattya 1.'''
| '''Stet valemik tefü menagitäts. Bagaf: 1.'''<ref>[https://omniglot.com/udhr/ials.htm Article 1 of the UDHR]. ''Omniglot.com''. Pekonsultöl tü 2023 mäzul 21.</ref>
|-
| Всі люди народжуються вільними і рівними у своїй гідності та правах. Вони наділені розумом і совістю і повинні діяти у відношенні один до одного в дусі братерства.
| Vsi lyudü narodȷuyutsya vilnümü i rivnümü u svoyiy hidnosti ta pravaq. Vonü nadileni rosumom i sovistyu i povünni diyatü u vidnojänni odün do odnoho v dussi bratärstva.
| Mens valik pemotons libiko e leigiko tefü digäd e gitäts. Labons tikäli e konsieni, e sötons kosädön ko ods siämü svistäl.
|}

=== [[Tatahüm Lukrayäna]]. ===
{| class="wikitable" style="background-color:#ffffdd; width:100%;"
|+
! style="background-color: #660055; color: yellow;" | Vödem Lukrayänik 
! style="background-color: #660055; color: yellow;" | Pefeatonatöl
! style="background-color: #660055; color: yellow;" | Tradutod
|-
|
Ще не вмерла України ні слава, ні воля.<br />
Ще нам, браття українці, усміхнеться доля.<br />
Згинуть наші вороженьки, як роса на сонці,<br />
Запануєм і ми, браття, у своїй сторонці.<br />
Душу й тіло ми положим за нашу свободу,<br />
І покажем, що ми, браття, козацького роду.
|
Jce ne vmärla Ukrayinü ni slava, ni volya.<br />
Jce nam, brattya ukrayinzi, usmiqnätsya dolya.<br />
Shünut naji voroȷenkü, yak rossa na sonzi,<br />
Sapanuyäm i mü, brattya, u svoyiy storonzi.<br />
Duju y tilo mü poloȷüm sa naju svobodu,<br />
I pokaȷäm, jco mü, brattya, kosazkoho rodu.
|
No nog edeadons glor e vil Lukrayäna.<br />
Lü obs, o blods: Lukrayänans! fät olüsmilon.<br />
Neflens obas opäridikons soäs dav dis sul,<br />
ed obs, o blods!, oreigobs in län obas. <br />
Lani e koapi doseitobs pro lib obas,<br />
Ed odajonobs, o blods!, das licinobs de kosaks.
|}

== Noets. ==
<small><references /></small>

== Logolös i. ==
* [[Lukrayän]]
* [[Vükiped Lukrayänapükik]]
* [[Püks slavik]]

== Literat ==
* J. W. Stechishin (1951): [https://diasporiana.org.ua/wp-content/uploads/books/24620/file.pdf Ukrainian Grammar] (dabükot lulid: 1971). Winnipeg: Trident Press Ltd. <small>(in Linglänapük)</small>
* C. H. Andrusyshen & J. N. Krett (1955): [https://diasporiana.org.ua/wp-content/uploads/books/15472/file.pdf Українсько-ангійський словник / Ukrainian-English dictionary] (dabükot telid: 1981). University of Toronto Press.

== Yüms plödik. ==
{{Kobädikos|Category:Ukrainian language|Lukrayänapük}}
* [https://iul-nasu.org.ua/ Інститут української мови НАН України] (Stitod pro Lukrayänapük kadäma netik nolavas Lukrayäna).
* [https://web.archive.org/web/20230322192630/https://www.ulif.org.ua/ Український лінгвістичний портал] (Nünamapad pükavik tefü Lukrayänapük).
* [https://wals.info/languoid/lect/wals_code_ukr The World Atlas of Language Structures Online. Language Ukrainian].
* [https://glottolog.org/resource/languoid/id/ukra1253 Glottolog. Spoken L1 Language: Ukrainian]. '
* [https://ukrainiangrammar.com/ Gramat Lukrayänapüka]. <small>(in Linglänapük)</small>
* [https://www.ukrainiancourse.com/ Tidodem Lukrayänapüka]. <small>(in Linglänapük)</small>
* [http://sum.in.ua/ Словник української мови. Академічний тлумачний словник (1970—1980)]: vödabük Lukrayänapüka in Lukrayänapük.
* [https://slovnenya.com/home/interface/Eng Slovnenya.com]: vödabük bevüresodik Lukrayänapük–Linglänapük.
* [https://www.lingvolive.com/en-us/translate/uk-en/а Lingvolive.com]: vödabük bevüresodik Lukrayänapük–Linglänapük.* [[:uk:|Vükiped Lukrayänapükik]].

{{Püks slavik}}
[[Klad:Lukrayän]]
[[Klad:Püks slavik]]