Georg Cantor
| |
|---|---|
| Moted: | George Ferdinand Ludwig Philipp Cantor 19 febul 1845, 3 mäzul 1845 Sankt-Peterburg |
| Deadam: | 6 yanul 1918 Halle (Saale) |
| Deadamakod: | myocardial infarction[*] |
| Lifatopam: | Lämporän Rusänik[*], Reig Deutänik[*] |
| Cal(s): | himatematan[*], hifilosopan[*], hiprofäsoran[*] |
| Tatät(s): | Reig Deutänik[*], Lampörän Deutänik[*] |
| Matan(s): | Vally Cantor[*] |
| Gem(s): | Constantin Cantor[*], Sophie Nobiling[*] |
Hiel Georg Ferdinand Ludwig Philipp Cantor (1845 mäzul 3, St. Petersburg, Rusän - 1918 yanul 6, Halle, Deutän) äbinom matematan Deutänik. Sevädom ledino as jäfan mödotateoroda. El Cantor äfümetom veüti baiäda bal-tä-bal bevü mödots, ämiedetom mödotis nenfinik e gudiko peleodükölis, ed äblöfom, das nums jenöfik binons „mödikums“ ka nums natöfik. Ibo, teorod ela Cantor labon as sek dabini „nenfina nenfinas“. Ämiedetom numis voik e sökaleodikis, äsi kalkulavi onsik. Vobots ela Cantor älabons veüti legretik pro filosop, soäsä om it äsevom.
Vobots ela Cantor äkodons taduni pö matematans timakompenik soäs hiel Leopold Kronecker e hiel Henri Poincaré, e poso i hiel Hermann Weyl e hiel L. E. J. Brouwer. Hiel Ludwig Wittgenstein älabom taspikülis filosopik. Lüäl neflenöfik timakompenanas omik ün paset päblamon demü jenets dönuamik nenkuradäla malädik de 1884 jü fin lifüpa omik, ab jenets at kanons nu palelogön as seks luveratik maläda telpovik.
Ün atim, pluamanum gretik matematanas, kels ni binons bumimans ni finilabimans, dasumons vobotis ela Cantor tefü mödots lovefinik e kalkulav, dasevölo onis as paradigicen veütik. Äsä hiel David Hilbert äsagom: „Nek kanon momofön obis se parad fa el Cantor pejäföl.“
Lifajenäd
[redakön • redakön fonäti]Yunüp e studs
[redakön • redakön fonäti]El Cantor pämotom ün 1845 in tedanakolun vesüdik in Sankt-Peterburg, in Rusän, e pädugälom in zif at jü bäldot lifayelas 11. Äbinom bäldikün cilas mäl. Äbinom viälan sublimik: igerom tälenis musigik ä lekanikis palas okik. Fat ela Cantor ibinom liman Leböba di Sankt-Petersburg; ven ämalädikom, ün 1856, famül omik äfeatolädon lü Deutän, primo lü Wiesbaden, poso lü Frankfurt, äsukölo nifüpis fiböfikum, ka uts ela Sankt-Petersburg. Ün 1860, el Cantor äfinükom studi okik (pö kel äbenodistükom oki) lä realajul di Darmstadt; fäg plödakösömik oma tefü matemat, pato tefü trigonomet, päküpälon. Ün 1862 el Cantor pälasumom ini Fedastitod Kaenavik di Zürich (adelo sevädik as el ETH Zürich) ed äprimom ad studön matemati.
Pos deadam fata okik ün 1863, de kel ägetom geroti no püliki, el Cantor äfealotädom ini Berlin, in kela niver älülogom spikädis matematanas famik: hiels Karl Weierstrass, Ernst Kummer e Leopold Kronecker. Ävedom flen kejulana okik: hiel Hermann Schwarz. El Cantor älifädom hitüpi yela 1866 in niver di Göttingen, ettimo e poso vestigazän veütik matemata. Ün 1867, niver di Berlin ägevon ome doki pro penot tefü numateor: De aequatonibus secundi gradus indeterminatis.
Tidan e vestigan
[redakön • redakön fonäti]Posä ätidom brefüpo in jipulajul in Berlin, el Cantor ädagetom vobi in niver di Halle, kö äblibom jü fin kariera okik. Ädagetom diplomi zesüdik (el Habilitation) me penot okik dö numateor.
Ün 1874, el Cantor ämatikom ko jiel Vally Guttmann. Älabons cilis mäl, kelas lätikünan pämotom ün 1886. El Cantor äfägom ad kosididön famüli okik to pel pülik nivera danü gerot, keli ägetom de fat okik. Dü matedatäv omik in belem di Harz, el Cantor äbespikom matemati lunüpo ko hiel Richard Dedekind, kela flen ivedom mö yels tel bü atos, dü vaken in Jveizän.