Lordovig

Tal bü yels za 470 balions.

Period: Lordovig binon telid periodas talavik mäl (velas in Nolüda-Merop) Paleozoiga. Sökon periodi: Kambrium e pasökon fa period: Silur. Lordovig, pänemöl bai tribüt Velsänik: Ordovices, pämiedeton fa hiel Charles Lapworth ün 1879 ad tuvedön döbati vü slopans hiela Adam Sedgwick ed utans hiela Roderick Murchison, kels äpladoms klifabedis ot se Nolüda-Velsän ini Kambrium ed ini Silur, tefädo. El Lapworth, äküpälölo, das nimem fösilik topäda at ädifons de uts Kambriuma ed i de uts Silura, äsuemom, das sötons papladön ini period nulik lönik onas.

Do lasum Lordoviga as period nesekidik äbinon nevifik in Greta-Britän, dils votik vola suno älasumons oni. Pälasumon as period calöfik Paleozoiga pas ün 1906 fa Kongred Talavik Bevünetik.

Dätam Lordovigik

Period: Lordovig äprimon timü jenot dadeadama smalik, bü yels za 488,3 ± 1.7 balions, ed ädulon dü yels za 44,6-balions. Äfinon timü jenot dadeadama gretik bü yels 443,7 ± 1.5 Ma (ICS, 2004), kel ädistukon 60% bidas melik. Els A. Melott et al. (2006) ämobons, das splodül degsekunik stralama: gamma ikanonöv distukön lozoni lutemik e sufükön lifafomis talik e melikis dub stralam deidöl, ab nolavans mödikum baicedons, das dadeadamajenots binons komplitiks e labons kods mödik.

Däts pagivöl pekalkulons me stralamamafam e votikons bosilo leigodü uts in fonäts votik pageböls.

Ün Lordovig fösils mödik päfomons, ed i (in topäds anik) mödots gretik petrola e natavap.

Dilam Lordoviga

Period lordovigik padilon kösömiko ad Dona- (Tremadoc ed Arenig), Zänoda- (Llanvirn [padonadilöl ad Abereiddian e Llandeilian]) e Löpa- (Caradoc e Ashgill) Lordovig. Timäds nimemik (donadilam) binons, de lätik lü balid:

• Hirnantian/Gamach (Dona-Ashgill)
• Rawtheyan/Richmond (Dona-Ashgill)
• Cautleyan/Richmond (Dona-Ashgill)
• Pusgillian/Maysville/Richmond (Dona-Ashgill)

• Trenton (Zänoda-Caradoc)
• Onnian/Maysville/Eden (Zänoda-Caradoc)
• Actonian/Eden (Zänoda-Caradoc)
• Marshbrookian/Sherman (Zänoda-Caradoc)
• Longvillian/Sherman (Zänoda-Caradoc)
• Soundleyan/Kirkfield (Zänoda-Caradoc)
• Harnagian/Rockland (Zänoda-Caradoc)
• Costonian/Black River (Zänoda-Caradoc)
• Chazy (Zänoda-Llandeilo)
• Llandeilo (Zänoda-Llandeilo)
• Whiterock (Zänoda-Llanvirn)
• Llanvirn (Zänoda-Llanvirn)

• Cassinian (Löpa-Arenig)
• Arenig/Jefferson/Castleman (Löpa-Arenig)
• Tremadoc/Deming/Gaconadian (Löpa-Tremadoc)

Vönataledav lordovigik

Melanivods äbinons löpiks dü Lordovig; efe dü period: Tremadocia, löpikam melanivoda su vol lölik äbinon gretikün, dö kel klülabots pekipedons in klifs.

Dü Lordovig, kontinäns sulüdik äkobikons ad kontinän bal Gondwanop panemöl. Gondwanop äprimon periodi lä kveator e, du period äfovon, äsveamon lüodü Sulüdapov. Prim Lordoviga palecedon as vamik, pu lä trops. Soäs Nolüda-Merop e Yurop, Gondwanop ün Lordovig pätegon gretadilo fa mels nedibik. Vats nedibik kleilik ägönons glofi jäfidämemas, kels pladons kalsinkarbatis ini jals e dils düfik oksik. Sean: Panthalassia ätegon cifadili lafasfera nolüdik; seans smalikum äbinons els Proto-Tethys, Paleo-Tethys, Khanty (kel päfärmükon ed änepubon finü Lordovig), Iapetus, e sean nulik: Rheik.

Klifs lordovigik binons ledino sädots. Sekü sürfat e löp smaliks fimäna, kels ämiedükons lerodi, sädots melik, kels fomons dili gretik sita lordovigik, binädons cifadilo me zemaston. Slet e sabaston binons läs tuvabiks.

Jenet veütik äbinon beladaveda Takonik (ma els Taconic Mountinas in Nolüda-Merop), kel iprimon ya dü Kambrium.

Finü period at, Gondwanop inilikon pov e cifadilo igladädikon.

Lif lordovigik

Elafs Bryozoa lordovigik, se Lestiyän.

El ,Diorama’ jonöl melalif dü Lordovig.

Elaf ,Orthoceras’: bal ravanimas gretikün timü Lordovig.

Nimem lordovigik

In Nolüda-Merop ed in Yurop, Lordovig äbinon tim melas kontinänik nedibik, fulü lif. Trilobits e brakiopods pato äbinons distöfiks ä fomaliegiks. Elafs bryozoa balid äpubons ün Lordovig, soäsä koradaklipeds balid. Korads soelik pätuvons ya ün Kambrium. Müuls, kels leigo ipubons dü Kambrium, ävedons bundaniks ä distöfiks, pato elafs Bivalva, Gastropoda, e Nautiloida (Cephalopoda). Dü tim lunik ätikoy, das virebafs verätik balid (fits: elafs Ostracoderma) äpubons ün Lordovig, ab tüvs brefabüik in Tsyinän jonons, das luveratiko ya ipubons ün löpa-Kambrium. Fits maxülilabik balid äpubons finü Lordovig. Elafs Graptolita: nims melik nu edadeadöl, ämödons in seans. Elafs Crystoidea e Crinoidea anik äpubons.

Planem lordovigik

Lalegs grünik äbundanons ün Lordovig e finü Kambrium (ba i büikumo). Plans luveratiko ävolfons de lalegs grünik. Plans talik balid älabons fomi smalik sümik ad ut elas Marchantiophyta. Spors fösilik planas talik pedientifons in sadots lordovigik löpikün.

Lif funigik

Talafunigs balidün luveratiko äpubons pos plans finü Lordovig. Melafunigs äbinons bundanik in mels lordovigik, kö äpuridükons nimafunis e sümikosi.

Fin Lordoviga

Lordovig ärivon fini oka timü sökod dadeadamajenotas, kels kobo fomons telidi veütikün deadamajenotas gretik lul jenotema Tala ma num bidas edadeadöl. Te dadeadamajenot timü Pärm-Triat äpluon tefü on.

Dadeadam äjenon bü yels za 444-447-balions; malon miedi vü Lordovig e period fovik: Silur. Ün tim et jäfidämems mödaziöbik valik älifons in mel. Zao 49% nimabidas valik änepubons laidüpio; brakiopods ed elafs Bryozoa änebundanikons levemo, kobü trilobitabids mödik e famüls: Conodontia e Graptolita.

Ma teorod pabüuköl fa pluamanum fösilavanas, deadamajenots at päkodons fa prim gladatimäda, dü tim nimema di Hirnantia pos klimats vamikum patedik dila gretikün Lordoviga. Gladatimäd luveratiko no ädulon so lunüpo asä itikoy: stud loxinafomas in brakiopods fösilik jonon, das dul ona äbinon luveratiko yels 0,5-1,5 balion (Stanely, 358). Jenot at päbebüon fa donikam nivoda karbatastabota (de 7000dab jü 4400dab), kelos ädrefon pato mels nedibik, kö jäfidämems mödikün älifons. Du kontinän sulüdik: Gondwanop äsveamon lüodü Sulüdapov, gladajüds ädavedons su on, kels pätuvons in klifastrats lordovigik Nolüda-Frikopa e Sulüda-Meropa nolüda-vesüdik, kels äbinons ettimo nilü od, in topäd Sulüdapovik.

Gladatimäds flödons vati mödik se sean volik e timäds vüik smeitons oni, kelos kodon tefädo donikami e löpikami seananivoda; mels lordovigik legretik ninü kontinäns äsmalikons, kelos ädistukon nimemis mödik, täno ägeikons nimemis läs distöfikis äpolölo, pö kels ädefons lunomiko nimafamüls lölik, e poso äsmalikons dönu sekü gladatimäd fovik; dönuam alik änosükon dili lifadistöfa (Emiliani, 1992 p. 491). Nimabids te su mel zü kontinän bal ätopöls pädrefons sevärikumo (Stanley, 360). Lifafoms tropik pädrefons pato nämöfiko fa dadeadam balid, e nimabids se vats koldülik pädrefons badikumo dü dadeadam telid (Stanley, 360).

Nimabids älailiföls äbinons uts, kels äplöpons ad lönedikön ad dinäds ivotiköl ed äfulükons spadi pijaföl fa dadeadams.

Finü jenot telid, glatäds äsmetöl äkodons löpikami seananivoda. Geikam lifa pos dönutuvatam laidüpik dilas gretik kontinänas primü Silur äblinon distöfi ägretiköl in roods no idadeadöls.

Literat

• Ogg, Jim, June, 2004, Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's). http://www.stratigraphy.org/gssp.htm (Päreidöl tü 2006 prilul 30).
• Stanley, Steven M., Earth System History. New York: W.H. Freeman and Company, 1999. ISBN 0-7167-2882-6
• Mehrtens, Dr. Charlotte, "Chazy Reef at Isle La Motte". An Ordovician reef in Vermont.
• Adrian Melott et al., "Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction?" International Journal of Astrobiology 3 (2004) 55
• BBC News, " Ray burst is extinction suspect", 2005 prilul 11.
• ABC News, "Ray burst may have wiped out life on Earth", 2004 prilul 29.

Yüms plödik

• Sams fösilas Lordovigik.