Püthagoras
| |
|---|---|
| Moted: | Πυθαγόρας tumyel 6id b.K., tumyel 6id b.K., 581 b.K., 579 b.K., 574 b.K., 571 b.K., 570 b.K., 569 b.K. Samos[*] |
| Deadam: | degyel 490id b.K., 499 b.K., 498 b.K., 496 b.K., 495 b.K., 491 b.K., 489 b.K. Metapontum[*] |
| Lifatopam: | Crotone |
| Cal(s): | himatematan[*], hifilosopan[*], hibolitan[*], hilautan[*], himusigavan[*], music theorist[*] |
| Tatät(s): | Samos[*] |
| Matan(s): | Theano[*] |
| Cil(s): | Mnesarchus[*], Myia[*], Damo[*], Telauges[*], Arignote[*] |
| Pal(s): | Mnesarchus[*] |
Hiel Püthagoras se Samos (Grikänapüko: Πυθαγόρας; pämotöl vü 580 e 572 b.K. - ädeadöl vü 500 e 490 b.K.) äbinom matematan ä filosopan vöna-Grikänik, [1] äsi jafan mufa relik labü nem: pütagorim. Suvo pastudinom as matematan gretik, müsteran ä nolavan; anans ye edöbatabükons veüti keblünotas omik matemate e natafilosope.[2] Hiel Herodotos äbepenom omi as „filosopan skilikün bevü Grikänans“.[3] Nem omik jiniko äyümon omi lü el Apollo jiela Püthia; hiel Aristippus äplänom nemi omik soiko: „äsagom (agor-) verati no läs, kas Püthia (Pyth-)“, e hiel Iamblichus äpenom dö konot, ma kel jiel Püthia ibüosagof, das mot grodik oma ömotof mani levemo jöniki, sapiki, ä frutiki menefe.[4]
Sevädom ledino sekü Leset hiela Püthagoras, kel jünu panemon stimü om. Sevädik as „fatan numas“, el Püthagoras äkeblünom filosope e tide relik finü tumyel 6id b.K. Sekü konäds mödik, kels fikulükons vestigami vobotema e lifüpa omik igo plu, kas utis büsokratanas, kanoy sagön konfido te nemödikosi dö om e tid omik. Sevoy, das el Püthagoras e tidäbs omik äkredons, das val pistabon su matemat, das nums äbinons lejenöf dibätikün, e das dub nums val kanon pabüosagön e pamafön as ritmuts ud as sirkülams jenotas. Ma hiel Iamblichus, el Püthagoras äsagom, das „num binon mastian fomas e tikamagotas äsi kod godas e diabas.“
Äbinom man balid, kel änemom oki „filosopani“ ü sapilöfani,[5] e tikamagots omik äflunons eli Platon. Leido te nemödikos sevädon dö el Püthagoras, bi penäds valik oma peperons. Vü keblünots ele Püthagoras pegivülöls, ba mödiks äbinons jenöfo dunods tidäbas, kevobanas u fovanas omikas.
Noets
[redakön • redakön fonäti]- ↑ Ma hiel Diogenes Laertius, „El Püthagoras äbinom balidan, kel ädatuvon vödi: filosop ed änemon oki filosopani“ (Φιλοσοφίαν δὲ πρῶτος ὠνόμασε Πυθαγόρας καὶ ἑαυτὸν φιλόσοφον: Lifüps filosopanas 1.12 (Grikänapük).
- ↑ Walter Burkert's lebuk: Lore and Science in Ancient Pythagoreanism („Nol e Nolav Pütagorima Vönik“; l. literati) eblinon dotis ömik demü vönaoloveikods valemik Grikäna Klatädik, nen vestig pizepöls jü prim tumyela 20id, ma kels el Püthagoras ikeblünom mödikosi matemate e nolave.
- ↑ Herodotus, iv. 95.
- ↑ Riedweg 2005, pads: 5-6, 59, 73.
- ↑ Cicerus, Tusculan Disputations, 5.3.8-9 = Heraclides Ponticus fr. 88 Wehrli, Diogenes Laertius 1.12, 8.8, Iamblichus VP 58. El Burkert ästeifülom ad nekredovükön vönaoloveikodi at, kel ye pejelodon fa hiel C. J. De Vogel: Pythagoras and Early Pythagoreanism (1966), pp. 97-102, e hiel C. Riedweg, Pythagoras: His Life, Teaching, And Influence (2005), p. 92.
Literat
[redakön • redakön fonäti]- Burkert, Walter. 1972. Lore and Science in Acient Pythagoreanism. Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4.
- Riedweg, Christoph. 2005. Pythagoras: His Life, Teaching and Influence, petrad. fa hiel Steven Rendall. Cornell University Press.