Edgar Allan Poe
 
| |
|---|---|
| Moted: | Edgar Allan Poe 19 yanul 1809 Boston |
| Deadam: | 7 tobul 1849 Baltimore |
| Deadamakod: | unknown value |
| Cal(s): | hipoedan[*], hilautan[*], hibalädan[*], hiliteratakrütan[*], hidramatavan[*], higasediman[*], science fiction writer[*], crime fiction writer[*], hilautan lekonedas[*], hilautan[*], lyricist[*], literary theorist[*], editing staff[*], short story writer[*] |
| Tatät(s): | Lamerikän |
| Matan(s): | Virginia Eliza Clemm Poe[*] |
| Pal(s): | David Poe, Jr.[*], Eliza Poe[*] |
| Gem(s): | William Henry Leonard Poe[*], Rosalie Mackenzie Poe[*] |
| Dispenäd: | |
| |
Hiel Edgar Allan Poe (1809 yanul 19 - 1849 tobul 7) äbinom poedan, lautan, redakan, literatikrütan ä bal duganas Mufa Romatik Lamerikänik. Sevädik pato sekü konots klänöfa e ledredöfa, el Poe äbinom balan konotilautanas Lamerikänik balid, äsi balan fatanas konota poldik e konota midunik. Anikans lecedons omi balani lautanas magälaliterata nolavik.[1]
El Poe pämotom in Boston. Pals omik ädeadons ven äbinom nog yunik, e pälasumom fa els John e Frances Allan in Richmond, Virginän. Us (e dü yels anik in Linglän) pädugälom ed äglofom bevü lieg tefädik, do neai pädaoptom calöfiko fa els Allans. Pos brefüp in niver di Virginia e steifül leigo brefüpik ad primön karieri militik, el Poe ed els Allans äditons de ods.
Lautanakarier ela Poe äprimon mükiko me poedotakonlet tiädü Tamerlane and Other Poems (Hiel Tamerlan e Poedots Votik; 1827); pla nem lautana päpenon te: „fa men di Boston“. El Poe äfealotädom lü Baltimore ad lödön kobü röletans anik ed ävotükom vobi okik de poed ad prosad. Ün yulul yela 1835, ävedom yufaredakan gaseda: Southern Literary Messenger in Richmond, kö äyufom ad mödükumön bonedamis ed äprimom ad völfön stüli lönik oka literatikrüta. Ün yel ot ämatikom ko jiel Virginia Clemm: jiköst 13yelik oka.
Pos lekoned no benosekik: The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket (= Konot hiela Arthur Gordon Pym se Nantucket), el Poe äjafom konetakonleti balid oka: Tales of the Grotesque and Arabesque (Konots Grotäta e Larabäta) ün 1839. Ün yel ot ävedom redakan ela Burton's Gentleman's Magazine e poso ela Grhama's Magazine in Philadelphia. In zif at äpübom pluamanumi vobotas sevädikün oka, ed ädisinom gasedi lönik oka, The Pehn (poso pävotanemöl as The Stylus), kel liedo neai pädavedükon. Ün febul yela 1844 äfealotädom lü New York ed ävobom pro el Broadway Journal: gased, kela dalaban teik fino ävedom.
Ün yanul yela 1845, el Poe äpübom poedoti: The Raven (Rab), kel ägeton benoseki sunädik, ab pos yels te tels jimatan omik: Virginia ädeadof sekü ftisid (1847 yanul 30). El Poe äbetikom dönumatikami, ab neai äjenöfükom tiketi at. Tü 1849 tobul 7, el Poe ädeadom bäldotü lifayels 40 in Baltimore. Kod deadama omik no sevädon to mobs mödik (lalkohol, drogs, kolerad, rabiät, oksasen (ba pecänidöl ko oksasenasteifül omik yelü 1848), ftisid, ladamaläd, breinamaläd e votiks.[2]
Posbinükots ela Poe keninükons fluni veütik pö literat Lamerikänik e volik, äsi pö jäfüds äs levalav e jüfav. Zuo el Poe e vobots omik pubons in kuliv pöpedik: literat, musig, biomagodems, televid, nünömapleds e r. Ans domas omik binons anu museds.
Yüms plödik
[redakön • redakön fonäti]- Konots anik hiela Poe in Volapük (petradutöls fa läxcifal: Johann Schmidt).