Johann Schmidt

Johann Schmidt

Moted:	1895 Oberursel
Deadam:	1976
Cal(s):	hipükavan[*], hilautan[*], hi-Sperantapükan[*]
Tatät(s):	Deutän

Hiel Johann Schmidt (Deutänapüko: [joˈhan ʃmɪt]), se Weißkirchen am Taunus nilü Frankfurt am Main, äbinom cifal mälid Volapükanefa. Ätradutom lautanis famik, vü kels hieli Edgar Allan Poe e hieli Nathaniel Hawthorne, ed äpenom lautotis lönik mödik: konots, poedots, ed i koneds tel. Älabom bali konletas gretikün Volapükaliterata. Äpenom i lautotis (namapenädik) dö jenotem lomatopäd okik: belem di Taunus, kels padakipons in ragiv zifik di Oberursel. Älabom jimatani e soni te bal: hiel Reinhold Schmidt.

Lifajenäd jü volakrig telid

El Johann Schmidt pämotom tü 1895 setul 28 in Weißkirchen am Taunus (adelo topadiläd di Oberursel: zif nilü Frankfurt am Main), as son skulturana. Ya ün cilüp äjonon musigatälani, e famül musigiälik, pö kel idagetom musigatidami balid oma, äsedon omi as julan lü musigajul in Frankfurt. Ilärnölo musigateori e pläyi musigömas difik, el Schmidt älüvom musigajuli at ün 1912.

Dü volakrig balid, ädünädon in milit Deutänik, keli älüvom sekü vuns badik pö brads bofik. Vuns at ämütons omi ad ämiedükön oki ad pianodön, e dü yels 14 ävobom in bioskopöps di Oberursel, Straßburg e Frankfurt, kö älifükom biomagodemis ettimo nog seilikis. Daved tonodamagodemas ye ädrefon oni negöno. Noe äperom vobodi, abi monadef ämütom omi ad selön noatedakonleti gretik oma ta maks ti degmil. Atos äjenon ün 1933; bi ätaon ta reiganef netasogädimik Deutäna ettimik (l. poedoti omik: „Esepülobs libi“, ün 1943 pelautöli), nek ädalon yufön omi. Pas finü 1935 äplöpom ad tuvön vobapladi votik, in baoletajul privatik. Äsä poso äpenom hiele Brian Bishop: „De 1933 jü 1945 äbelifob timädi vo badik, bi ai ähetob tireni alseimik.“

Kosäd ko Volapük

Posä pivunom, nog in malädanöp, älilom dö dabin yufapükas, vü kels i Volapüka. Ab pas ün 1923 ätuvom bukis dö pük at, keli älöfom lefäkiko. Do no äbinom liegik, äprimom ad remön dinis valik Volapükik; bukem omik äglofon pianiko, jüs äninädon lautotis plu ka 300.

Ivedölo Volapükan ün 1928 (jenöfot, kel pämänioton in Cifaladalebüd nüm: 3 yela 1948), älabom in Volapükamuf karieri benosekik. Ädagetom ün 1933 diplomi tidana Volapüka (äsä änunon Volapükagased pro Nedänapükans, nüm: 6 yela 1933, pad: 23), ün 1939 uti tidala (Dalebüd 4id), ed ün 1942 uti profäsorana (Dalebüd 1id). Fino, ün 1950, pos deadam cifala: Jakob Sprenger, älovesumom cifalami medü dalebüd 3id yela at, pädispenöl fa vicifal: J. G. M. Reynders Sr..

Äbinom dü tim at Volapükan jäfedik. Ün 1932, ävedom liman diläda valemik feda Volapükaklubas. Ün yel äsököl äpübom tidodemi in Deutänapük: Lehrbuch der Weltsprache, tidodem telid Volapüka perevidöl (plä el Leerboek der Wereldtaal fa Dokan Arie de Jong), kel ün prilul yela 1935 pämänioton in periodagased pükavik Fransänik: Interlangues. Leigo ün 1935, kobü jiel Maria Willebrand, ädispenom ed äpübom in Volapükagased pro Nedänapükans (1935, nüm: 2, pads: 14-15) levüdi ad fünön Volapükaklubi valemik Deutänik (Aufruf zur Gründung des „Allgemeinen Deutschen Volapükvereins“), kel ye kodü stütadef neai äplöpon. Ün 1936 äprimom ad kevobön ko söl J. G. M. Reynders Sr. pö preparam „Geidiana tefü literat Volapükik“, buki kelik ye (jiniko sekü krig) neai äfinükoms. Jiniko stabü vobod at äpübom in Volapükagased pro Nedänapükans yegedis: Literat vönadik Volapüka e Jenotem brefik Volapüka. Vü namapenäds omik dabinon i nog lised stäänik Volapükaliterata (atimo in bukem nivera di Saarbrücken in Deutän). I lartüg: Yufapüks bevünetik e literat onas jiniko stabon su vobod at: do äpubon ün 1947, luveratiko pipenon bü volakrig.

Dü volakrig telid, kosäd bevü el Schmidt e Volapükamuf in Nedän pänemogükon, noe dub komip vü Nedän e Deutän, abi sekü proib propagida yufapükas valik e pöjutam slopanas onsik fa reiganef netasogädimik Deutäna. Pas ün 1947, kü yels tel ipasetikons pos fin kriga, dinäds ävedons läs fikuliks, e kosam vü Volapükans valik dönu ämögikon.

Cifalam e period poskrigik

Ün yulul yela 1950, el Schmidt ävedom cifal Volapükanefa. Ab ya ün dekul yela ot äsludom ad lovepolön nelaidüpo cifalami Dokane Arie de Jong (medü dalebüds nüm: 3 e nüm: 4) sekü dinäds ettimo in Deutän dabinöls e sekü jäfots lönik oka. No sevoy fümiko, jü yel kilik ädulon cifalüp nelaidüpik Dokana de Jong: fin ona neai pämänioton in Volapükagased pro Nedänapükans, e mögos, das el Schmidt pas pos deadam ela de Jong älovesumom dönu cifalami.

Dinäds attimik äbinons jiniko negönik pro el Schmidt. Pas lä fin degyela 1950 dönu äprimom ad pübön in Volapükagased me vobod: Jenotem valemapüka ‚Volapük‛ (kel ün 1964 äpubon as buk, ün 1986 äpubon ini Deutänapük pätradutöl, ed ün 1996 neloniko ini Sperant petradutöl). Pos atos älaipübom lautotis mödik oka: konots petradutöl e koneds e poedots lönik, jiniko bü lunüp pepenölis. Älautom i vödabuki Deutänapük-Volapük, jünu no pepüböl, dili kela dalabom cifal atimik: Brian Bishop.

El Johann Schmidt dibätiko äsevom Volapüki, soäsä klülos de num e stül lautotas omik. Ma peneds, kelis äsedom ele Brian Bishop, äplägom dü yels 37 aldeliko püki at, in kel äkanom fasiliko notodön tiki okik. Älabom magäli gretik e ladäli romatik, kelos plänons löfi omik pro Volapük. Äbinom ye cifal balid, kel ädasevom, das Volapük no plu ögegeton pladi veütik gloratima okik. Äsä äpenom ele Brian Bishop tü 1972 gustul 22id:

„Volapük no plu odunon komipi ad getön fluni ä pladi bevü sits votik. Binob cifal e lesagob atosi. Vilobs leodükön dinis valik Volapükamufa gretik, vilobs kälön püki at, leigoäsä käloy Vöna-Grikänapüki u Vöna-Saxänapüki.“

Cifal Johann Schmidt ädeadom süpo tü 1977 yanul 8id. Fovan oma äbinom hiel Filippus Johann Krüger.

Lautots

Dö Volapük e Volapükamuf

• 1932. Lehrbuch der Weltsprache Volapük für Deutschland und die deutschsprächigen Länder. Verfaßt von Johann Schmidt, Weißkirchen am Taunus. Geprüft vom Mitglied der Weltsprache-Akademie (Kadäm Volapüka): Dr. Arie de Jong in Voorburg (Holland). Voorburg: Herausgegeben von Dr. Arie de Jong, Verwalter des Volapükfunds. (Vödem rigädik, ma fomät nulik pro vüresod pejaföl.)
• 1938. Literat vönädik Volapüka. Volapükagased pro Nedänapükans nüm: 5, pads: 38-41. (Vödem rigädik.)
• 1939. Jenotem brefik Volapüka. Volapükagased pro Nedänapükans nüm: 4, pads: 32-36, e nüm: 5, pads: 40-44. (Vödem rigädik.)
• 1947. Yufapüks bevünetik e literat onas. Volapükagased pro Nedänapükans nüm: 6, pads: 21-22. (Vödem rigädik.)
• 1962. Erste vollständige Zeitschriften-Liste des Volapüks. Lised lölöfik balid periodagasedas volapükik. Weißkirchen am Taunus: namapenäd (in bukem nivera di Saarbrücken). (Dönu päpübon ün 1981 as: Erste vollständige Zeitschriften-Liste des Volapüks. Unua kompleta listo de Volapük-gazetoj kaj Listo de la Volapük-literaturo. Mit einem Vorwort von / Kun antaŭparolo de Reinhard Haupenthal. Saarbrücken: Edition Iltis.)
• 1964. Jenotem valemapüka ‚Volapük‛. Püban: Volapükagased, Amsterdam-W, Potakät: 6021. Voorburg (Nedän): Drukkerij „Repko“. (Dabükot nesekidik penäda büo pipüböla in Volapükagased - vödem rigädik se Volapükagased.) (Tradutod ini Deutänapük: Geschichte der Universalsprache Volapük, päpübon ün 1986, in Saarbrücken, lä Edition Iltis; dabükot balid tradutoda at päpübon ün 1998; namapenäd topon in bukem Sperantamuseda Bevünetik - diläd ela Österreichische Nationalbibliothek ü ÖNB. Ün 1996 pepübon i tradutod nelonik ini Speranta, Historio de la universala lingvo Volapuko, fa Philippe Combot, Courgenard: André Cherpillod, ISBN 2-906134-30-9.)
• 1965. Literatur-Liste des Volapük. Weißkirchen am Taunus: namapenäd (in bukem nivera di Saarbrücken).
• 1966. Liste der Volapük-Verbände und Vereine. Nach Original-Listen u. nach handschriftl. Nachlässen v. Johann Martin Schleyer. Weißkirchen am Taunus: namapenäd (in bukem Sperantamuseda Bevünetik, Hofburg, A-1010 Wien - diläd ela Österreichische Nationalbibliothek ü ÖNB).
• 1966. Raritäten-Liste der Volapük-Sammlung von Johann Schmidt in Weißkirchen am Taunus. Weißkirchen am Taunus: namapenäd (in bukem Sperantamuseda Bevünetik, Hofburg, A-1010 Wien - diläd ela Österreichische Nationalbibliothek ü ÖNB).
• 1966. Vom Zenith zum Nadir oder Wie Volapük spurlos verschwand. Eine Betrachtung. Weißkirchen am Taunus: namapenäd (in bukem Sperantamuseda Bevünetik, Hofburg, A-1010 Wien - diläd ela Österreichische Nationalbibliothek ü ÖNB).
• 1973. Mein Lebenslauf. Niedergeschrieben im Juni 1973. Weißkirchen am Taunus: namapenäd, in Zifaragiv ela Weißkirchen am Taunus, Sammlung 1, Nr. 1c.)

Lautots e tradutods literatik

(Lautots valik at päpübons in Volapükagased pro Nedänapükans posä pivotanemon as „Volapükagased - Zänagased pro Volapükanef“.)

Koneds

• 1959-1960. Man labü klotem blägik.
• 1960-1961. Dom in klerätalusüt.

Konots

• 1962. Maskar deadalanana redik hiela Edgar Allan Poe.
• 1962. Tub ko el ‚Amontillado‛ hiela Edgar Allan Poe.
• 1963. Lad trätik hiela Edgar Allan Poe.
• 1963. Pöträt nögafomik hiela Edgar Allan Poe.

Poedots

(Poedots ömik päpübons nen nem lautana u tradutana; jenets anik binons vo dotiks.)

• 1958. Esepülobs libi (ün 1943 pipenöl).
• 1958. Viol.
• 1958. Trod.
• 1959. Hitüpazedel.
• 1960. Florüp.
• 1960. Love brüyäralän.
• 1960. Fluküp.
• 1960. Munaneit.
• 1961. Filimagivülan.
• 1962. Vomanams.
• 1963. Goläd maleditäbas.

Literat

• Bishop, Brian R. 1998. La ĉifaloj de Volapük. In: Menade bal püki bal. Ferschrift zum 50. Geburtstag von Reinhard Haupenthal. Festlibro por la 50a naskiĝ-tago de Reinhard Haupenthal, pads: 375-390. Saarbrücken: Edition Iltis.
• (nen nem lautana). 1951. Lifajenäd cifala: Johann Schmidt. Volapükagased pro Nedänapükans 1951, nüm: 3, pads: 9-10.
• Haupenthal, Reinhard. 1982. Volapük-Bibliographie. Hildesheim, Zürich, New York: Georg Olms Verlag. (Päpüböl kobü dabükot nulik ela Volapük die Weltsprache ela Schleyer.)