Frederik van Eeden
| |
|---|---|
| Moted: | 3 prilul 1860, 1859 Haarlem |
| Deadam: | 16 yunul 1932, 1931 Bussum |
| Cal(s): | hilautan[*], lanivestigan[*], hisanan[*], hidramatavan[*], hilanavan[*], hipoedan[*] |
| Tatät(s): | Regän Nedäna[*] |
| Matan(s): | Martha van Vloten[*] |
| Pal(s): | Frederik Willem van Eeden (planavan) |
Hiel Frederik Willem van Eeden (1860 prilul 3 in Haarlem - 1932 yunul 16 in Bussum) äbinom lanisanan, lautan ä poedan Nedänik.
Äbinom son planavana Frederik Willem van Eeden ed äglofom in famül, kele lekans e nolavs älabons rouli veütik. Ün 1878 ävegom lü Amsterdam ad studön medinavi. Ün 1886, pos fin studa okik, älomadikom in Bussum as sanav valemik, ab suno änitedälikom tefü lanisanam. Primü degyel 1880 el van Eeden äplösenom rouli veütik pö studanalif in Amsterdam ed äpübom yegedis e lautotis balid okik. Ävedom liman literatavakluba: Flanor ed äfünom ün 1885, kobü hiels Frank van der Goes, Willem Kloos, Willem Paap ed Albert Verwey timapenädi: De Nieuwe Gids (Geidian Nulik), kel övedon jäfidot grupa degyela 1880 („Jöldegans“).
Jöldegans ätaoms ta padanapoed puedik so pöpätik dü laf telid tumyela 19id. El van Eeden äpenom satiri lurimodemas so patedikas lautanas et tiädü Grassprietjes (Yebabledils; 1885), sa fonun hiela Sebastiaan Slaap (= Willem Kloos) e fonun hiela P. A. Saaije Azn. (= Arnold Aletrino). Ünü yels tum pepübons dabükots deg buka at.
As sanilanan, el van Eeden binom sevädik as nüdugan suemoda: drim kleilik (lucid dream), keli ävestigom in pübots anik. Sis 1888, älekälom fleni ä kompenani obik pö muf Jöldeganas: hiel Willem Kloos. Lekäl at älabon ye no äplöpon: el Kloos pianiko ävedom lalkoholiälik ed äjonom sümptomis ai badikumis lanamaläda.
Nüms balid ela De Nieuwe Gids äkeninükons dilis mära: De Kleine Johannes (El Johannes Smalik) ela van Eeden, kel äpubon ün 1887 as buk. Lekoned magälik at äbepenom ventüris mana, kel ämutom kösömikön ad jenöfi fikulik vola züik e vagöfi spela poslifa gudikum, ab fino ätuvom lifasinifi pö dün guda pö züans omik: Waar de menschheid is, en haar weedom, daar is mijn weg. (Uto, kö menef binon, e dol onik, binon pad obik.) Ün 1894 äseditom de redak ela De Nieuwe Gids.
Ün 1900 äpubon lekoned lanavik oma tiädü Van de koele meren des doods (De laks koldik deadama), kel siso mödikna ädönupubon e nog atimo pareidon suvo. Ün 1982 biomagodem pämekon stabü on fa jiel Nouchka van Brakel (cifarouli älabof jiel Renée Soutendijk).
Kolunöp: Walden in Busum, fa om päfünöl ön spiret ela Thoreau, äbinon steifül ad givön tikamagotes sogädik oma fomi jenöfik. Us kompenans ästeifülons ad prodön vali, keli äneodons, e keli ädalabons kobädiko. Sperimänt at, kel ädulon de 1898 jü 1907, äbinon veütik pro volfam sogädima in Nedän.
Tü 1886 prilul 15 el Frederik van Eeden ämatikom ko jiel Martha van Vloten. Älabons sonis tel. Ämatiteilons tü 1907 yulul 29. Älautom buki: Pauls ontwaken (Galikam hiela Paul) dö lif e deadam sona okik: Paul van Eeden. Tü 1907 gustul 21 ämatikom dönu, ko jiel Geertruida Woutrina Everts; nogna älabons sonis tel. Nilü fin lifüpa okik el van Eeden äjäfikom aiplu me spirut.
Nitedikos
[redakön • redakön fonäti]- Buk: De Uitvreter (Pösod, kel lifon me meds votanas, kel tufrutidon votanis) timakompenana omik: lautan: Nescio, primon me set efamiköl:
Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter.
(Pläamü man, kel äcedon süti: „Sarphati“ topi jönikün Yuropa, neai eseivob pösodi bisarikum, ka el uitvreter.)
- Ün 1888, el van Eeden vo äbepenom süti „Sarphati“ as sam lugüta tumyela 19id, do äkanom memön, das büo icedom oni süti jönikün in Amsterdam. Binos ettimo sevädik, das el Nescio ädiseinom eli van Eeden me vöds: „de man die...“ (man, kel...). Pö spikäd okik lo vobans di Amsterdam, el van Eeden äjonodom oki me vöds: „Ba esagoy oles, das binon pösod bisarik...“
- Lautan in spirut änitedälöl: Jozef Rulof älesagom, das dü penam kilbuka okik: „Maskers en Menschen“ (maskars e mens; 1948) älabom kosädi ko el van Eeden (ün 1932 ideadöl).
Yüms plödik
[redakön • redakön fonäti]In Nedänapük:
- El Frederik van Eeden lä bevüresodatopäd: dbnl (Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren: Bukem Nünömik Literata Nedänik).
- Vobots ela Frederik van Eeden lä bevüresodatopäd: Project Laurens Jz Coster: Klassieke Nederlandstalige literatuur in elektronische edities (Literat Nedänapükik klatädik in fomam leäktronik).
- Lifajenäd ela Frederik van Eeden lä bevüresodatopäd: BWSA (Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland: Vödabuk Lifajenädik Sogädima e Vobanefamufa in Nedän).
- Lifajenäd ela Frederik van Eeden lä bevüresodatopäd: BWN (Biografisch Woordenboek van Nederland: Vödabuk Lifajenädik Nedäna).
- Lautots anik ela Frederik van Eeden lä Proyeg: Gutenberg.